Thứ Năm, 24 tháng 10, 2013

Niềm tin!

Niềm tin!
Điều thú vị nhất trong cuộc sống là làm những điều mà người khác nói rằng bạn không thể.
Có rất nhiều câu chuyện viết về niềm tin. Từ xa xưa có, hiện tại có, sách vở có, thực tiễn có, người già viết về nó, người trẻ cũng viết về nó…Niềm tin, một thứ có thể cho và cũng có thể nhận và có một điều chắc chắn rằng nó luôn có tác dụng kỳ diệu từ người tạo ra nó, tới những người cho và người nhận.
Description: Góc Tâm Hồn GocTamHonorg niem tin zps2ecfedd6 Niềm tin!
Vậy niềm tin là gì? Bản thân người viết bài này cũng không muốn phải định nghĩa nó là gì, hình thù ra sao hay mùi vị thế nào. Đôi khi người viết còn tự hỏi, niềm tin con người vốn có thể tự tạo ra, có thể mang cho mang tặng, vậy niềm tin có mua được không? Và giá của niềm tin là bao nhiêu?
Vâng, niềm tin có thể cho có thể tặng nhưng chắc chắn không thể mua được vì người ta không thể định giá của niềm tin. Khi đã không định giá được thì không thể mua hay bán, bởi xét trên khía cạnh kinh tế dù là không đồng thì đó cũng là một con số, nhưng ở đây xin nhắc lại rằng, niềm tin không có giá. Thế nên dù nhiều tiền tới mức nào nhưng bạn không có niềm tin thì bạn cũng không thể mua được dù đó là niềm tin ở chính bản thân mình hay niềm tin mình dành cho người khác. Bạn có thể đọc ở đâu đó một câu đại khái, Bạn có thể mất tất cả nhưng đừng để mất niềm tin, vì nếu còn niềm tin bạn hoàn toàn có thể lấy lại được tất cả những gì mình đã mất. Tôi tin điều này, nhiều người khác cũng tin. Người đang đọc bài này có tin không?
Cuộc sống số, thế giới phẳng đó là môi trường ta đang sống, niềm tin vẫn còn nhưng không nhiều nữa. Điều ngạc nhiên không đơn giản là người mất niềm tin vào người mà còn là mình mất niềm tin vào chính bản thân mình! Người ta không dám làm điều người ta muốn vì người ta không tin người ta có thể làm được, người ta không dám yêu vì người ta không tin có thể có hay có thể giữ được tình yêu, người ta không dám nghĩ đến những điều lớn lao vì người ta không tin người ta có thể đạt được điều đó…Thế đấy, bản thân mình còn không tin vào mình thì sao khiến người khác đặt niềm tin vào mình hay bản thân mình có thể đặt niềm tin vào người khác và đó là những gì tôi viết tiếp theo.
Description: Góc Tâm Hồn GocTamHonorg niem tin2 zps1b283b52 Niềm tin!
Niềm tin con người với con người, bạn hãy dừng lại một chút và nghĩ xem niềm tin của bạn với cộng đồng, với xã hội, với bạn bè đang ở mức nào? Bạn đọc trên báo thấy có chất bảo quản trong đồ ăn thức uống, bạn chẳng còn tin vào mấy thứ đồ đó nữa, bạn gặp cảnh bác sỹ vòi tiền bạn mất hết niềm tin với bác sỹ, bạn gặp một viên chức hách dịch, bạn mất toàn bộ niềm tin vào viên chức, công chức nhà nước đôi khi là cả một chế độ. Bạn gặp một hay một vài CSGT vòi tiền bạn mất hết niềm tin vào CS, bạn bị phụ bạc trong tình yêu, bạn không còn niềm tin vào nó nữa. Một người bạn lừa dối bạn và từ đó bạn không còn tin vào bạn bè. Bạn thất bại trong cuộc sống, bạn mất luôn niềm tin vào cuộc đời, rất nhiều quanh bạn cảnh bố đưa tiền cho con cũng kèm theo một tờ giấy biên nhận…Còn nhiều lắm, nhiều lắm.
Niềm tin quan trọng là thế nhưng mong manh là thế! Sống chắc chắn không thể không có niềm tin, một người gặp trọng bệnh có thể vượt qua nếu họ tin mình sẽ sống. Một người tàn tật có thể làm được như một người bình thường nếu người ta tin người ta làm được, bạn sẽ hạnh phúc trong cuộc sống hay tình yêu nếu bạn tin bạn làm được, bạn tin mình hạnh phúc. Một cậu bé nghèo hoàn toàn có thể trở thành một ông chủ trong tương lai nếu cậu bé ấy tin mình có thể trở lên giàu có. Một cậu bé sinh ra trong một gia đình ba mẹ không biết chữ vẫn có thể trở thành Tiễn sỹ nếu có niềm tin mình thành Tiễn sỹ…
Hãy có niềm tin. Đó là điều tôi muốn nói, có thể người khác nói với bạn rằng bạn không làm được đâu, bạn không đạt được đâu. Bạn có thể tin lời họ nói vậy tại sao không tin rằng mình cũng có thể làm được điều mình tin và đó mới thực sự quan trọng, ” Điều thú vị nhất trong cuộc sống là làm những điều mà người khác nói rằng bạn không thể.”. Hãy hành động với một niềm tin bạn đạt được điều mình tin ấy chắc chắn bạn sẽ đạt được. Bạn cũng cần có niềm tin với người thân, với cộng đồng và cuộc sống. Hồ nghi là bản năng của loài người, nhưng nó không đồng nghĩa với việc bạn nghi ngờ, bạn mất niềm tin vào tất cả chỉ vì một điều tương tự như thế đã xảy ra. Mất niềm tin với người khác cũng tệ hại như chính việc bạn mất niềm tin vào bản thân mình vậy.
Hãy có niềm tin và đặt niềm tin vào người khác để cuộc sống của bạn tốt đẹp hơn!

  (Sưu tầm)

Nghĩ về vết sẹo và trái tim

Nghĩ về vết sẹo và trái tim
Niềm vui của bố mẹ khi con còn nhỏ là cầm đôi chân bé xíu của con, cọ cọ vào má mình. Làn da gót chân em bé mịn màng như xoá đi bao nỗi mệt nhọc, dịu dàng hơn tất thảy những lời an ủi dịu dàng nhất.
Thế rồi một ngày, bố mẹ chợt bất ngờ khi cảm thấy cọ vào má mình là làn da khô ráp. Con đã biết đi, rồi biết chạy. Da lòng bàn chân chai dần. Sự mịn màng mới đó mà đã qua nhanh. Nhưng cảm giác dịu dàng hơn mọi điều thì vẫn thế, vẫn xoá đi bao mệt nhọc cuối ngày. Chỉ là theo một cách khác, thô mộc như báo hiệu con dần lớn khôn.
Hiểm nguy trên đường đời dần dần bớt làm con sợ hãi. Vì con đã đi, đã chạy. Đường xa ngắn lại vì con đã nhiều hơn những vết chai chân. Ngón đàn của nhạc công guitare điêu luyện cùng những vết chai nơi đầu ngón tay bàn phím. Võ sư dày công phu dễ khiến người đối diện nhận ra với vết chai nơi mu bàn tay. Đó như là những vết sẹo để trưởng thành, để lớn lên, để đạt được một đẳng cấp nào đó. Đôi khi người ta không chỉ phải đánh đổi bằng những vết sẹo dưới những hình thù vết chai mà bằng cả những vết sẹo lớn nhỏ thật sự trên cơ thể. Những cầu thủ với vết sẹo nơi đầu gối, ống chân. Những thủy thủ dạn dày với vết sẹo trong lòng bàn tay vì kéo lưới, nhổ neo. Trèo ổi trèo cau thuở bé cũng để lại trên cơ thể mỗi chúng ta nhiều vết sẹo. Nó như nơi cất giữ ký ức để mỗi lần nhìn lại, những câu chuyện ngày xưa ào ạt xuất hiện về. Khiến mình không còn giận bạn về những khúc mắc hiện tại. Khiến mình thấy đồng cảm hơn với ai đó gian khó hơn mình. Khiến mình tự nhắc nhở mình đừng ngại những thử thách chỉ vì sợ nó gây tổn thương, gây sẹo cho bản thân. Có những vết sẹo sâu, mỗi khi thay đổi thời tiết lại đau nhức, như thể nhắc lại một bài học nào đó. Khiến mình khôn ngoan hơn khi cần quyết định điều hệ trọng.
Đôi lần tôi được gặp những người mà số phận như trêu người, như dập vùi họ suốt những tháng năm dài. Nhưng trong họ vẫn tràn ngập tình yêu thương. Sự khoan dung vị tha thể hiện trên khóe môi cười nhẫn nại. Tôi tự hỏi, trái tim con người có cấu trúc kỳ diệu nào, có một sức mạnh bí ẩn nào, khiến cho hầu hết trong chúng ta đều có thể ít nhiều đi qua những tai ương, gian khó, đắng cay dập vùi. Làm sao tim vẫn bơm máu đỏ đến khắp cơ thể, miệt mài hút về những dòng máu bầm qua tĩnh mạch, để lại thanh lọc và bơm niềm vui sống cho con người qua từng giây phút.
Thế rồi tôi đọc được một dòng tin y khoa dịch từ Stem Cell Reports nêu một thành tựu mới về phục hồi tim sau tai biến nhồi máu. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng “vật liệu” là những nguyên bào sợi tạo ra mô sẹo sau những tai biến ngồi máu cơ tim. Thật kỳ lạ, tôi chợt nhận ra quả tim giống như được tạo nên bởi vô số những mô sẹo. Thảo nào nó có sự mạnh mẽ cũng như sức chịu đựng phi thường đến thế! Có phải tạo hoá hữu ý nhắc ta rằng, chính những vết sẹo là trải nghiệm khiến ta thêm mạnh mẽ, khiến ta thêm yêu thương, khiến ta thêm can đảm. Có phải vậy không?

  

Nét đặc sắc trong truyện ngắn ” Hai đứa trẻ” Thạch Lam

Nét đặc sắc trong truyện ngắn ” Hai đứa trẻ” Thạch Lam
Ánh sáng từ đoàn tàu thì đã tới, nhưng ánh sáng thực sự, hạnh phúc thực sự của những con người nơi đây thì mãi vẫn tồn tại trong tâm tưởng mà không biết khi nào mới thành hiện thực.
Trong văn chương, ánh sáng và bóng tối cũng được sử dụng như một thủ pháp nghệ thuật nhằm tạo tình huống truyện, chuyển tải nội dung tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Với Chữ người tử tùcủa Nguyễn Tuân và Hai đứa trẻ của Thạch Lam, ánh sáng và bóng tối được sử dụng như một thủ pháp nghệ thuật nòng cốt "biểu hiện cách khai thác hình tượng đối với cuộc sống, như thủ pháp thuyết phục và thu hút độc giả"(1) của tác giả. Nguyễn Tuân và Thạch Lam tuy cùng thuộc dòng văn học lãng mạn nhưng mỗi người có một cách sử dụng các thủ pháp nghệ thuật hoàn toàn khác nhau, tạo nên những thế giới nghệ thuật riêng biệt và độc đáo, mang đậm phong cách cá nhân của tác giả.

Miệt mài trong hành trình kiếm tìm cái đẹp, ngợi ca cái đẹp, Nguyễn Tuân và Thạch Lam, trong Chữ người tử tù và Hai đứa trẻ, ánh sáng và bóng tối được sử dụng không chỉ như một nguyên tắc tạo tình huống truyện mà còn vươn đến ý nghĩa biểu tượng về cái đẹp trong cuộc đời. Nguyễn Tuân viết Chữ người tử tù từ cảm hứng về một thú chơi tao nhã của người xưa, trong một tình huống đặc biệt mà người viết chữ và người chơi chữ là người tử tù và người quản ngục. Hai nhân vật này xuất hiện trong tác phẩm như một kiểu song trùng của sự tồn tại không thể thiếu nhau giữa hai khách thể đối cực, như ánh sáng và bóng tối, thậm chí là đối thủ trong một hoàn cảnh đặc biệt. Song chính vì là đối cực như ánh sáng với bóng tối nên bản thân sự khác nhau này cũng đã hàm chứa một sự tương liên, bổ sung cho nhau, thậm chí chuyển hóa từ tối ra sáng như một quy luật tất yếu.
Description: http://onlinenews.vn/uploads/images/news/1348465214_news.jpg
“Chữ” hiểu theo nghĩa của tác phẩm chính là Thư pháp, một “nghệ thuật thể hiện chữ viết và là phương tiện để biểu lộ tâm thức của con người… Thư pháp gắn với tính cách, tâm tư, tình cảm, quan niệm triết học, nhân sinh quan của người viết”(2). Từ nét chữ, người ta có thể đọc được tính tình, nhân cách, khí phách người viết, nó thể hiện thế giới nội tâm của người viết chữ. Vì vậy người xưa coi việc chơi chữ như một cách di dưỡng tính tình, hun đúc tinh thần. Viên quản ngục yêu chữ của Huấn Cao là yêu nhân cách, khí phách, tài hoa của người viết chữ, yêu cái đẹp tỏa ra từ thế giới nội tâm của con người này.
Không gian nghệ thuật của Chữ người tử tù chủ yếu được xây dựng dựa trên không gian nhà tù – một "trại giam tối om", khung cảnh nền ấy ngập tràn bóng tối, "quạnh quẽ" và "tối mịt", tất cả đều nhuốm vẻ âm thầm, u ám. Mẩu đối thoại ngắn đầy e dè, gìn giữ, nghi ngại lẫn nhau giữa quản ngục và thầy thơ lại như khắc họa rõ hơn số phận những con người quanh năm trong bóng tối, tuy tự do về nhân thân nhưng lại bị cầm tù về nhân cách. Không gian nghệ thuật của tác phẩm được giới hạn ở một nhà tù nhỏ, một cõi nhân sinh mà bóng tối nhiều hơn ánh sáng, ánh sáng chỉ là một ngọn đèn leo lét lọt thỏm giữa bóng tối mịt mù và quạnh quẽ, chỉ là một vài vì tinh tú nhấp nháy xa xa, trong đó có một "ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ". Chút ánh sáng ấy quá nhỏ nhoi so với toàn bộ màn đêm bao phủ nơi đây, nhưng giữa sự tương phản có vẻ không cân đối ấy, tác giả muốn gởi gắm niềm tin về thiên lương con người, dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, dù le lói nhưng không bao giờ tắt, và nếu có cơ hội nó lại bùng lên mạnh mẽ như niềm tin của con người vào cái tốt cái đẹp, vào ánh sáng. Đó là nét đẹp, là chút ánh sáng còn sót lại trong tâm hồn ngục quan. Con người đang tồn tại ở một nơi mà những vẻ đẹp và những điều xấu xa luôn kế cận nhau, ánh sáng luôn có nguy cơ bị dập tắt bởi bóng tối. 

Trong thế giới tăm tối ấy, quản ngục như lạc lõng cô độc trong thế giới riêng của mình: một ngọn đèn leo lét, một bóng tối mịt mù quạnh quẽ, tiếng trống thu không, tiếng kiểng tiếng mõ thưa thớt, tiếng chó sủa vào những bóng ma mơ hồ huyền bí cứ ám mãi vào màn đêm hoang hút… Những sợi dây, những vòng dây trói vô hình cứ tròng lên, thít vào cuộc đời mòn rỉ của con người mà Nguyễn Tuân nói là "đang băn khoăn ngồi bóp thái dương", với một ngoại hình mòn mỏi, cô đơn "tóc hoa râm, râu đã ngả màu"(3). Tuy vậy ẩn sâu bên trong con người này là một đời sống tâm hồn như "một thanh âm trong trẻo chen vào giữa bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn và xô bồ(4). Nguyễn Tuân đã rất thành công khi tạo lập bối cảnh và không khí để xây dựng tình huống truyện. Nỗi băn khoăn dẫn đến quyết định biệt đãi Huấn Cao của quản ngục được đặt trong một không gian nền đầy bóng tối – nơi chỉ có vài đốm sáng nhấp nháy trên bầu trời, thậm chí có một ngôi sao chính vị sắp từ biệt vũ trụ, tất cả như chòng chành giữa hai thế đứng để rồi ánh sáng của thiên lương tuy nhỏ nhoi vẫn chiến thắng, dẫn đến một thái độ ứng xử đẹp.
Cuộc gặp gỡ giữa hai con người tưởng như đối địch quyết liệt nhưng lại hòa hợp vô cùng ở kết thúc của truyện. Huấn Cao càng khí khái, cương trường, khinh thế ngạo vật bao nhiêu, quản ngục càng nhẫn nhịn, lễ phép, cam chịu bấy nhiêu. Tất cả chỉ vì sự tác động của cái đẹp, của ánh sáng tỏa ra từ một nhân cách, vì quý trọng một tài năng, xót xa một báu vật văn hóa sắp bị chôn vùi vĩnh viễn. Mạch ngợi ca tăng lên từ hai phía đối lập của hai thế đứng, hai tâm trạng, hai thái độ ứng xử, hai mặt của cuộc sống. Chính công việc, môi trường trại giam đã ràng buộc quản ngục vào một giới hạn nghiệt ngã, con người này hàng ngày là công cụ, là người máy, còn sâu trong cõi lòng kia chất chứa một nỗi cô đơn không kẻ tỏ bày, không người tri âm tri kỷ. Một con người mà mới thoạt trông bên ngoài tưởng như là một khối bóng tối khổng lồ nhưng rồi cái tài hoa của Nguyễn Tuân là đã biết chớp lấy cái khoảnh khắc thuận lợi nhất để chút ánh sáng le lói trong tâm hồn quản ngục có cơ hội bừng sáng lên. Không những thế tác giả còn dựng tình huống cho phút giây bừng sáng đó thành thiên thu vĩnh viễn ở đoạn kết – ở sự chiến thắng của ánh sáng với bóng tối, trong "cảnh cho chữ", “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có".

Về truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam có thể nói đây là một truyện ngắn "phi cốt truyện". Đó là điểm đặc biệt đồng thời cũng là một trong những nét làm nên phong cách riêng trong nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam.
Ánh sáng và bóng tối trong Hai đứa trẻ được sử dụng như một thủ pháp chính trong nghệ thuật dựng truyện của Thạch Lam. Sở dĩ nói như vậy bởi ánh sáng và bóng tối được tác giả sử dụng trong cách xây dựng bối cảnh tác phẩm, nhân vật lẫn trong các chi tiết nhỏ nhằm biểu đạt chủ đề của tác phẩm
.
Bối cảnh của Hai đứa trẻ là không gian phố huyện buồn tẻ – một không gian nghệ thuật đặc trưng xuất hỉện khá nhiều trong truyện ngắn của ông. Đó là một không gian đan xen giữa làng quê và thành thị. Thời gian là một buổi chiều “êm ả như ru” đang sắp nhường chỗ cho bóng đêm, "dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời"(5). Khung cảnh phố huyện trong bóng tối gợi không khí buồn buồn, hiu hắt, chậm chậm, đơn điệu của cuộc sống nơi đây. Bóng tối ngập đầy trong đôi mắt của Liên. Số phận của lũ trẻ bới rác và những người lao động nghèo ở đây cũng nhạt nhòa trong bóng tối. Bối cảnh phố huyện và tâm trạng nhân vật được tác giả xây dựng vào những thời điểm khác nhau: lúc hoàng hôn, khi đêm về và lúc đêm đã khuya. Trong ánh sáng của ngọn đèn leo lét trên chõng hàng chị Tý, trên bếp lửa của bác Siêu và những hột sáng lọt qua phên nứa từ ngọn đèn của chị em Liên, con người hiện lên như những cái bóng vật vờ không số phận, không tính cách. Ngoài cuộc sống mò cua bắt ốc ban ngày ra, tối đến họ tập trung ở đây như để bắt đầu một cuộc sống thứ hai trong bóng tối, nhưng là để hướng đến ánh sáng. Tất cả cùng chờ đợi một điều gì đó mới mẻ, khác lạ so với cảnh đời buồn tẻ, quẩn quanh, tù hãm của cái "ao đời bằng phẳng" hàng ngày họ nếm trải.
Description: http://images.yume.vn/blog/201109/18/1316354362_hia%20dua%20tre.jpg
Hình tượng ánh sáng ở đây được xây dựng như một hình tượng nghệ thuật độc đáo, gây nhiều ám ảnh. Những hột sáng ít ỏi, nhỏ nhoi lọt thỏm giữa không gian phố huyện ngập tràn bóng tối tăng thêm độ mênh mông tối tăm, không khí buồn lặng của khung cảnh phố huyện vào đêm. Nỗi buồn chán của hai đứa trẻ và những người dân phố huyện nếu khi chớm đêm mới chỉ ở mức độ mơ hồ thì càng về khuya nó càng rõ nét. Bầu trời đầy sao và vũ trụ bao la như tương phản, đối lập gay gắt với cuộc sống tù đọng đơn điệu ở phố huyện, hé mở tâm hồn khao khát hạnh phúc của chị em Liên. Lúc này nỗi buồn không còn nhòa nhạt mơ hồ nữa mà đã sắc nét, rõ rệt hơn khi cô nhớ về Hà Nội, một thứ "siêu cảm giác" bởi cô đang hồi tưởng về quá khứ, cảm thấy bằng tâm hồn về một thời khác với thời hiện tại Liên đang sống – "một vùng sáng rực và lấp lánh"(6). 

Ánh sáng từ đoàn tàu thì đã tới, nhưng ánh sáng thực sự, hạnh phúc thực sự của những con người nơi đây thì mãi vẫn tồn tại trong tâm tưởng mà không biết khi nào mới thành hiện thực. Hình tượng ánh sáng và bóng tối ở Hai đứa trẻ khi đặt vào diễn biến nội tâm tinh tế, phức tạp của Liên trong cảm nhận độ dày của bóng tối từ chiều đến đêm khuya mới thấy rõ giá trị của nó, thấy được độ "khát thèm được chiếu sáng và được đổi thay"(7) của hai đứa trẻ và những người dân nơi đây. Giá trị nghệ thuật và giá trị tư tưởng của tác phẩm vì vậy được nâng lên một tầm khác hẳn khiến Hai đứa trẻ của Thạch Lam trở thành một trong những truyện ngắn hay, đặc sắc của văn học Việt Nam.

Nghệ thuật sử dụng ánh sáng và bóng tối như một thủ pháp trong Chữ người tử tù và Hai đứa trẻvừa có điểm giống nhau lẫn khác nhau. Cả hai tác giả đều sử dụng ánh sáng và bóng tối như một nguyên tắc đối lập, một thủ pháp nghệ thuật trong xây dựng tình huống truyện. Nhưng với Nguyễn Tuân ánh sáng và bóng tối vừa đối lập, vừa bổ sung, nâng đỡ nhau, đồng thời có sự chuyển hóa từ bóng tối ra ánh sáng. Nhân vật viên quản ngục khi được Huấn Cao “khai tâm” đã nghẹn ngào “xin bái lĩnh”, là một minh chứng cho sự chuyển hóa này. Ánh sáng và bóng tối ở đây từ nghĩa thực đã chuyển thành nghĩa tượng trưng.Đều hướng tới mục đích ngợi ca cái đẹp, nhưng cái đẹp trong văn Nguyễn Tuân là cái đẹp thiêng liêng, sang trọng đã ổn định và có giá trị như một bảo vật văn hóa của dân tộc, như một kiểu chơi đẹp, thú uống trà, chơi chữ, một kiểu sống đẹp, một nhân cách đẹp… Chính vì vậy ánh sáng trong Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân là ánh sáng của chân lý, của cái đẹp trong tài hoa, nhân cách, nên tác phẩm cũng được kết thúc đẹp bằng sự chiến thắng của ánh sáng với bóng tối, của thiên lương con người với cái xấu cái ác. Bóng tối ở đây vừa là cuộc sống tù đọng, quẩn quanh mòn mỏi âm u – là nét giống với bóng tối trong Hai đứa trẻ – nhưng nó cũng vừa đại diện cho cái xấu cái ác trong cuộc sống cũng như trong bản chất con người, điểm khác với truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam.
Description: https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj0Twy41yhg9Yr-0X79RMFw_7AF5twDWsj4xapimh8yBmFsT5KqBIp8MlfqBnu1GuA23wIPxO_YxpgF0XuA0QrJkUl04_3AnS7dgfsJrzfJ93i8WDPSfchyb23sXXlIli_Rkp0jOalUbhnc/s1600/oseam.jpg
Với Thạch Lam, bóng tối vừa mang nghĩa biểu trưng cho cuộc sống tù đọng, quẩn quanh nơi phố huyện vừa được sử dụng như phông nền chính nhằm làm nổi bật ba loại ánh sáng: a) Ánh sáng nơi phố huyện – những quầng sáng giới hạn, nhỏ nhoi, leo lét, những hột sáng… tượng trưng cho số phận mòn mỏi của những con ngưòi nơi đây; b) Ánh sáng đô thị – vừa là quá khứ, vừa là tương lai, là miền mơ ước của hai đứa trẻ; c) Ánh sáng con tàu – ánh sáng thức tỉnh đời sống tỉnh lẻ, như một cầu nối từ hiện tại (ánh sáng phố huyện) về quá khứ (ánh sáng đô thị), rồi hướng tới tương lai (ánh sáng đô thị). Từ đây ánh sáng, bóng tối không còn mang nghĩa thực nữa mà mang nghĩa biểu tượng, biểu tượng của ước mơ, của khát khao hạnh phúc và những điều tốt đẹp trong cuộc sống. 

Còn với Nguyễn Tuân, cảm hứng thẩm mỹ của ông bắt nguồn từ cái đẹp lớn lao, cái cao cả, bi hùng hoặc mô tả những nhân cách lớn… nên thủ pháp nghệ thuật cũng xây dựng dựa trên sự đối lập gay gắt, ánh sámg và bóng tối cũng được sử dụng nhằm miêu tả những tương phản mạnh mẽ, những chuyển biến bất ngờ, đột ngột. Đó vừa là một thủ pháp trong xây dựng tình huống truyện, vừa là sự dẫn dắt đi đến kết thúc của sự chiến thắng giữa chân lý, cái đẹp với cái xấu, cái ác. Thạch Lam do chỉ chú ý đến những cái bình thường, giản dị, nhỏ nhoi trong cuộc sống nên ánh sáng và bóng tối trong tác phẩm của ông không có sự chuyển biến dữ dội, bất ngờ.

 Chính từ tính quy phạm của ánh sáng và bóng tối trong hội họa, vào văn chương nó đã vừa kế tục vừa phá vỡ tạo ra hiệu quả thẩm mỹ mới, góp phần đắc lực cho xây dựng tình huống truyện, được sử dụng như một tình tiết nghệ thuật đặc sắc. So sánh hai tác phẩm để thấy sự giống nhau và khác nhau trong nghệ thuật sử dụng ánh sáng và bóng tối, lý giải nó từ quan niệm nghệ thuật, vốn văn hóa của tác giả để thấy tài năng của nhà văn và giá trị nghệ thuật to lớn của tác phẩm. Từ đó có thể khắc họa rõ hơn diện mạo của tác giả, tác phẩm, xác lập một cách thức tiếp cận văn bản không phải chỉ từ chính nó mà bằng liên văn bản. Điều này không nằm ngoài mục đích khám phá các vẻ đẹp tiềm ẩn của tác phẩm văn chương khiến nó luôn mới mẻ, lấp lánh nhiều giá trị1



Thứ Bảy, 19 tháng 10, 2013

Tách cafe muối

Tách cafe muối
Anh gặp nàng trong một bữa tiệc. Nàng vô cùng xinh xắn và dễ thương... Biết bao chàng trai theo đuổi nàng trong khi anh chỉ là một gã bình thường chẳng ai thèm để ý. Cuối bữa tiệc, lấy hết can đảm, anh mời nàng đi uống cafe. Hết sức ngạc nhiên, nhưng vì phép lịch sự nàng cũng nhận lời.

Họ ngồi im lặng trong một quán cafe. Anh quá run nên không nói được câu nào. Cô gái bắt đầu cảm thấy thật buồn tẻ và muốn đi về... Chàng trai thì cứ loay hoay mãi với cốc cafe, cầm lên lại đặt xuống... Đúng lúc cô gái định đứng lên và xin phép ra về thì bất chợt chàng trai gọi người phục vụ: "Làm ơn cho tôi ít muối vào tách cafe". Gần như tất cả những người trong quán nước đều quay lại nhìn anh... Cô gái cũng vô cùng ngạc nhiên. Nàng hỏi anh tại sao lại có sở thích kì lạ thế. Anh lúng túng một lát rồi nói: "Ngày trước nhà tôi gần biển. Tôi rất thích nô đùa với sóng biển, thích cái vị mặn và đắng của nước biển. Vâng, mặn và đắng - giống như cafe cho thêm muối vậy... Mỗi khi uống cafe muối như thế này, tôi lại nhớ quê hương và cha mẹ mình da diết...". Cô gái nhìn anh thông cảm và dường như nàng rất xúc động trước tình cảm chân thành của anh. Nàng thầm nghĩ một người yêu quê hương và cha mẹ mình như thế hẳn phải là người tốt và chắc chắn sau này sẽ là một người chồng, người cha tốt... Câu chuyện cởi mở hơn khi nàng cũng kể về tuổi thơ, về cha mẹ và gia đình mình...
Khi chia tay ra về, cả hai cùng cảm thấy thật dễ chịu và vui vẻ. Và qua những cuộc hẹn hò về sau, càng ngày cô gái càng nhận ra chàng trai có thật nhiều tính tốt. Anh rất chân thành, kiên nhẫn và luôn thông cảm với những khó khăn của cô. Và... như bao câu chuyện kết thúc có hậu khác, hai người lấy nhau. Họ đã sống rất hạnh phúc trong suốt cuộc đời. Sáng nào trước khi anh đi làm, nàng cũng pha cho anh một tách cafe muối...
Nhưng khác những câu chuyện cổ tích, câu chuyện này không dừng ở đó. Nhiều năm sau, đôi vợ chồng già đi, và người chồng là người ra đi trước... Sau khi anh chết, người vợ tìm thấy một lá thư anh để lại. Trong thư viết: "Gửi người con gái mà anh yêu thương nhất! Có một điều mà anh đã không đủ can đảm nói với em. Anh đã lừa dối em, một lần duy nhất trong cuộc đời... Thực sự là ngày đầu tiên mình gặp nhau, được nói chuyện với em là niềm sung sướng đối với anh. Anh đã rất run khi ngồi đối diện em... Lúc đó anh định gọi đường cho tách cafe nhưng anh nói nhầm thành muối. Nhìn đôi mắt em lúc đó, anh biết mình không thể rút lại lời vừa nói nên anh đã bịa ra câu chuyện về biển và cafe muối. Anh không hề thích và chưa bao giờ uống cafe muối trước đó! Rất nhiều lần anh muốn nói thật với em nhưng anh sợ... Anh đã tự hứa với mình đó là lần đầu và cũng là lần cuối anh nói
dối em. Nếu được làm lại từ đầu, anh vẫn sẽ làm như vậy... để được có em và để được uống tách cafe muối em pha hàng ngày suốt cuộc đời anh... Anh yêu em!".

Mắt người vợ nhòa đi khi đọc đến những dòng cuối lá thư. Bà gấp bức thư lại và chầm chậm đứng lên, đi pha cho mình một tách cafe muối... Nếu bây giờ có ai hỏi bà cafe muối có vị như thế nào, bà sẽ nói cho họ biết: Nó rất ngọt !!!

Tags: cafe muối,


Hy vọng không bao giờ tắt

Hy vọng không bao giờ tắt
Có bốn cây nến đang cháy được đặt trong một tòa nhà rộng lớn. Bốn ngọn nến cháy chậm đến nỗi bạn có thể cảm nhận được từng “hơi thở” của chúng và chúng đang nói về một câu chuyện...

Cây nến thứ nhất lên tiếng:

- Tên tôi là Hòa bình, ánh sáng của tôi soi sáng được mọi nơi, nhưng dường như chẳng có ai muốn tôi thắp sáng. Không ai để ý tới tôi, họ không muốn tôi có mặt.

Nói rồi ngọn nến dần tàn và tắt lịm.

Cây nến thứ hai nói:

- Tên tôi là Niềm tin, nhưng dạo này tôi không còn hữu dụng nữa. Bởi lẽ không bao lâu con người cũng chẳng còn niềm tin vào nhau nữa. Vì thế chẳng còn lý do gì để tôi chiếu sáng nữa”.

Đột nhiên, một cơn gió mạnh thổi đến và ngọn nến thứ hai cũng tắt lịm.

Với giọng buồn buồn, cây nến thứ ba thì thầm:

- Tôi tên là Tình yêu, tôi chẳng còn đủ sức khỏe gì để bừng sáng nữa. Vì người ta đã gạt tôi ra bên ngoài. Mọi người chỉ biết đến chính họ, thậm chí con người còn quên cả việc dành yêu thương cho những người xung quanh.

Rồi không chờ đợi lâu, ngọn nến Tình yêu cũng vụt tắt.

Bất chợt một cậu bé đi vào phòng và nhìn thấy ba ngọn nến đã tắt. Cậu khóc và nói: “Tại sao các bạn lại không cháy nữa? Các bạn phải thắp sáng cho đến phút cuối cùng chứ?”

Ngọn nến thứ tư thấy vậy lên tiếng: “Đừng sợ cậu bé, ta là Hy vọng, ta vẫn ở đây và thắp sáng. Chúng ta có thể hồi sinh các ngọn nến còn lại”.

Ánh mắt cậu ngời sáng khi nghe câu nói của Hy vọng. Cậu lại gần lấy ngọn nến thứ tư đi thắp sáng những ngọn nến đã tắt và ánh sáng dần lan tỏa khắp căn phòng.

Bạn thân mến, cuộc sống của chúng ta đang ngày một thay đổi. Nhưng cũng vì đó mà con người ngày một sống nhanh hơn và dần thờ ờ với cuộc sống xung quanh. Điều này phải chăng đã khiến ngọn nến của Hòa Bình, của Niềm Tin, của Tình Yêu tắt lịm nơi tâm hồn con người?

Xin đừng quá lo lắng vì chắc hẳn trên đời này còn biết bao người đang tiếp tục công việc của cậu bé – thắp lên niềm Hy vọng trên những ngọn lửa của Hòa bình, Niềm tin và Tình yêu. Vì thế, trên thế giới vẫn đang có biết bao sứ giả đang mang niềm Hy vọng cho nhân loại và cho thế giới hôm nay.
Tên bài viết: Hy vọng không bao giờ tắt


Thứ Sáu, 18 tháng 10, 2013

Cafe đen và Cafe sữa

Cafe đen và Cafe sữa
Vào quán uống nước, Anh luôn gọi café sữa. Em luôn gọi café đen.
Người ta mang nước ra, luôn luôn nhầm lẫn. Anh café đen. Em café sữa.

Em nhanh tay đổi 2 món. Người bồi bàn đứng ngẩn ra, mặt đầy vẻ thắc mắc. Anh cười trừ. Đợi người ta đi, anh trách: “Sao không để người ta đi rồi em hãy đổi? Làm mất mặt anh quá!!!”
Em cười phá lên: “Đằng nào cũng vậy. Đâu có gì mắc cỡ!”.

Anh con trai nhưng rất thích café sữa.
Em con gái mà lại thích café đen.

Anh bảo café cho thêm tí sữa sẽ đậm mùi café hơn, lại còn cảm giác ngọt ngào của sữa…
Em bảo café đen nguyên chất, tuy đắng nhưng uống rồi sẽ mang lại dư vị, mà nếu pha thêm sữa thì sẽ chẳng còn cảm giác café nữa.

Anh và em luôn thế. Khác nhau hoàn toàn.
Anh và em không yêu nhau. Đơn giản chỉ là bạn bè. Mà không, trên bạn bè 1 chút. Gần giống như tình anh em.

Nhưng em không chịu làm em gái anh. Em bảo, em gái có vẻ phụ thuộc vào anh trai, có vẻ yếu đuối, có vẻ… hàng trăm cái “có vẻ” và em không đồng tình.

Anh cũng không muốn anh là anh trai của em. Anh trai suốt ngày phải lo cho em gái, bị nhõng nhẽo, vòi vĩnh đủ thứ. Anh không thể kiên nhẫn.

Lâu lâu em hẹn anh ra ngoài đi uống café. Em café đen, anh café sữa.
Thỉnh thoảng buồn buồn anh lôi em đi vòng vòng, rốt cuộc cũng đến quán nước. Anh café sữa. Em café đen.

Anh có bạn gái. Bạn gái anh xinh xắn, rất dịu dàng, nữ tính. Đi với anh giống như 1 con thỏ non yếu ớt. Anh tự hào bảo, cô ấy không “ba gai”, bướng bỉnh như em.

Em có bạn trai. Bạn trai em đẹp trai, galant, luôn chiều chuộng em. Đi với em, anh ấy không bao giờ khiến em tức chết. Em kiêu hãnh khoe, anh ấy thực sự là chỗ dựa vững chắc.
2 cặp thỉnh thoảng gặp nhau. Em vẫn café đen. Anh luôn café sữa.

Bạn trai em nói, anh đổi ly cho em. Em không chịu, café đen là sở thích của em.
Bạn gái anh thắc mắc, anh không uống café đen như những người con trai khác. Anh nhún vai, café sữa hợp khẩu vị với anh.

Trong lúc nói chuyện, thường thường anh và em vẫn cãi nhau. Bạn trai em luôn là người hòa giải. Bạn gái anh dịu dàng nói anh phải biết nhường nhịn con gái.

Cuối cùng anh là anh. Em vẫn là em.

Anh chia tay bạn gái. Cũng có thời gian chông chênh. Nhưng anh không hối tiếc. Anh và cô căn bản không hợp nhau. Dù cô ra sức chiều chuộng anh, nhưng anh vẫn thấy thiếu thiếu cá tính gì đó. Mà cá tính thiếu ấy mới thật sự hấp dẫn anh.

Em chia tay bạn trai. Có một lúc cảm thấy trống vắng. Nhưng em không hối hận. Em và bạn trai không tìm được tiếng nói chung. Dù anh ấy không khiến em bực mình, ít khi gây sự với em. Nhưng em vẫn thấy thiếu thiếu. Mà “thiếu thiếu” ấy làm em chán nản.

Anh và em không hẹn mà gặp nhau ở quán café cũ.
Em gọi café đen.
Anh gọi café sữa.

Người bồi đã quen với 2 người. Anh ta không để nhầm chỗ nữa.
Anh yên lặng. Em cũng không nói. Đợi người bồi đi, anh kéo ly café đen về phía mình, đẩy ly café sữa về phía em.

Hôm đó 2 người uống thử “khẩu vị” của người kia.
Đêm ấy, anh nhắn tin cho em “Café đen hay thật! Anh bắt đầu thấy thích nó!”
Em nhắn tin lại cho anh “Café thêm sữa cũng rất tuyệt vời. Em sẽ uống café sữa…”

Sau đó em và anh luôn đi cùng nhau, bất luận ở đâu, em cũng luôn gọi café sữa cho em và không quên gọi café đen cho anh…

Kết : Café đen hay café sữa đều là café, phải không?
Tình yêu đắng hay tình yêu ngọt đều là tình yêu… chẳng phải sao???
( Sưu tầm)


  

Thứ Năm, 17 tháng 10, 2013

Chuyện tình chuồn chuồn

Chuyện tình chuồn chuồn
Thành phố nhỏ yên tĩnh và xinh đẹp, hai người yêu đắm say, mỗi bình minh đều đến bờ biển ngắm mặt trời mọc, và mỗi chiều đi tiễn bóng tà dương ở bãi cát. Dường như những ai đã gặp đôi tình nhân đều nhìn theo với ánh mắt ngưỡng mộ.
Một ngày, sau vụ đâm xe, cô gái trọng thương im lìm nằm lại trên chiếc giường bệnh viện, mấy ngày đêm không tỉnh lại.
Buổi sáng, chàng trai ngồi bên giường tuyệt vọng gọi tên người yêu đang vô tri vô giác; đêm xuống, chàng trai tới quỳ trong giáo đường nhỏ của thành phố, ngước lên thượng đế cầu xin, mắt không còn lệ để khóc than.
Một tháng trôi qua, người con gái vẫn im lìm, người con trai đã tan nát trái tim từ lâu, nhưng anh vẫn cố gắng và cầu xin hy vọng. Cũng có một ngày, thượng đế động lòng.
T     hượng đế cho chàng trai đang gắng gượng một cơ hội. Ngài hỏi: "Con có bằng lòng dùng sinh mệnh của con để đánh đổi không?" Chàng trai không chần chừ vội đáp: "Con bằng lòng"
Thượng đế nói: "Ta có thể cho người con yêu tỉnh dậy, nhưng con phải đánh đổi ba năm hoá chuồn chuồn, con bằng lòng không?" Không chần chừ chàng trai vội đáp: "Con bằng lòng".
Buổi sáng, cánh chuồn rời Thượng đế bay vội vã tới bệnh viện, như mọi buổi sáng. Và cô gái đã tỉnh dậy!
Chuồn chuồn không phải người, chuồn chuồn không nghe thấy người yêu đang nói gì với vị bác sĩ đứng bên giường.
Khi người con gái rời bệnh viện, cô rất buồn bã. Cô gái đi khắp nơi hỏi về người cô yêu, không ai biết anh ấy đã bỏ đi đâu.
Cô ấy đi tìm rất lâu, khi cánh chuồn kia không bao giờ rời cô, luôn bay lượn bên người yêu, chỉ có điều chuồn chuồn không phải là người, chuồn chuồn không biết nói. Và cánh chuồn là người yêu ở trước mắt người yêu nhưng không được nhận ra.
Mùa hạ đã trôi qua, mùa thu, gió lạnh thổi những chiếc lá cây lìa cành, cánh chuồn không thể không ra đi. Vì thế cánh rơi cuối cùng của chuồn chuồn là trên vai người con gái.
Tôi muốn dùng đôi cánh mỏng manh vuốt ve khuôn mặt em, muốn dùng môi khô hôn lên trán em, nhưng thân xác quá nhẹ mỏng của chuồn chuồn cuối cùng vẫn không bị người con gái nhận ra.
Chớp mắt, mùa xuân đã tới, cánh chuồn cuống cuồng bay trở lại thành phố tìm người yêu. Nhưng dáng dấp thân quen của cô đã tựa vào bên một người con trai mạnh mẽ khôi ngô, cánh chuồn đau đớn rơi xuống, rất nhanh từ lưng chừng trời.
Ai cũng biết sau tai nạn người con gái bệnh nghiêm trọng thế nào, chàng bác sĩ tốt và đáng yêu ra sao, tình yêu của họ đến tự nhiên như thế nào, và ai cũng biết người con gái đã vui trở lại như những ngày xưa.
Cánh chuồn chuồn đau tới thấu tâm can, những ngày sau, chuồn chuồn vẫn nhìn thấy chàng bác sĩ kia dắt người con gái mình yêu ra bể xem mặt trời lên, chiều xuống đến bờ biển xem tà dương, và cánh chuồn chỉ có thể thỉnh thoảng tới đậu trên vai người yêu, chuồn chuồn không thể làm gì hơn.
Những thủ thỉ đắm say, những tiếng cười hạnh phúc của người con gái làm chuồn chuồn ngạt thở.
Mùa hạ thứ ba, chuồn chuồn đã không còn thường đến thăm người con gái chàng yêu nữa. Vì trên vai cô ấy luôn là tay chàng bác sĩ ôm chặt, trên gương mặt cô là cái hôn tha thiết của anh ta, người con gái không có thời gian để tâm đến một cánh chuồn đau thương, cũng không còn thời gian để ngoái về quá khứ.
Ba năm của Thượng đế sắp chấm dứt. Trong ngày cuối, người yêu ngày xưa của chuồn chuồn bước đến trong lễ thành hôn với chàng bác sĩ.
Cánh chuồn chuồn lặng lẽ bay vào trong nhà thờ, đậu lên vai người mà anh yêu, chàng biết người con gái anh yêu đang quỳ trước Thượng đế và nói : "Con bằng lòng!". Chàng thấy người bác sĩ lồng chiếc nhẫn vào tay người con gái. Họ hôn nhau say đắm ngọt ngào. Chuồn chuồn để rơi xuống đất một hạt lệ đau đớn.
Thượng đế hỏi: "Con đã hối hận rồi sao?" Chuồn chuồn gạt hạt lệ nói: "Con không!"
Thượng đế hài lòng nói: "Nếu vậy, từ ngày mai con có thể trở thành người được rồi!"

Chuồn chuồn soi vào hạt nước mắt nhỏ, chàng lắc đầu đáp: " Hãy để con cứ làm chuồn chuồn suốt đời..."
Yêu một người không phải là nhất định phải có được họ. Nhưng đã có được một người thì hãy cố yêu lấy họ ....
Có cánh chuồn nào trên vai bạn không ? 

Thứ Bảy, 12 tháng 10, 2013

TƯ TƯỞNG PHẬT GIÁO BIỂU HIỆN TRONG THƠ HAI-CƯ VÀ THƠ THIỀN LÝ – TRẦN

TƯ TƯỞNG PHẬT GIÁO BIỂU HIỆN TRONG THƠ HAI-CƯ
 VÀ THƠ THIỀN LÝ – TRẦN
A. PHẦN MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài
     Tín ngưỡng tôn giáo là một phạm trù triết học thuộc về tâm linh của con người. Mỗi tôn giáo đều có những đặc trưng riêng, nhưng chung qui lại tất cả các tôn giáo này đều có mục đích chung: nhằm khuyên dạy cho con người biết cách sống tốt, biết hướng đến  cái chân – thiện – mỹ, sống hoà thuận, yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau và cùng nhau  thực hiện phương châm “tốt đời, đẹp đạo”.
      Tư tưởng Phật Giáo đã thấm nhuần trong tâm hồn dân tộc Việt Nam thành một khối keo sơn khó phai mờ và lay chuyển. Đạo Phật đã gắn liền với dòng Văn học và cùng với sinh mệnh thăng trầm của dân tộc đã gần hai mươi thế kỷ. Ở đây, chúng tôi chỉ xin đề cập tới ảnh hưởng Phật Giáo trong thơ Hai- kư và thơ thiền Lý–Trần.
2. Mục đích nghiên cứu
      Người viết nghiên cứu đề tài để chỉ ra ảnh hưởng của tư tưởng Phật giáo trong thơ Hai-cư và thơ thiền Lí - Trần.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài này là: tư tưởng Phật giáo, thơ Haicư, thơ thiền Lí - Trần .
4. Phạm vi nghiên cứu
      Đề tài này chủ yếu nghiên cứu ở các phương diện: tư tưởng Phật giáo biểu hiện trong thơ Hai cư và thơ thiền Lí - Trần, điểm tương đồng và dị biệt giữa chúng.
5.  Phương pháp nghiên cứu:
     Với đề tài này, người viết sử dụng các phương pháp: phân tích, tổng hợp, so sánh, thực chứng …





B. PHẦN NỘI DUNG
1. Vài vấn đề về tư tưởng phật giáo, quan niệm về bản thể trong tư tưởng Phật giáo Thiền Tông
1.1. Vài vấn đề tư tưởng Phật giáo
   * Quan điểm của triết học phật giáo về thế giới quan
Quan điểm triết học Phật giáo về 3 phạm trù: vô ngã, vô thường và duyên khởi.
Phạm trù vô ngã:
     Vô ngã là không thừa nhận các tôi chân thật cho rằng thế giới xung quanh ta và cả con người là không phải do vị thần nào sáng tạo ra mà do sự cấu thành kết hợp giữa hai yếu tố sắc và danh (sắc là vật chất, danh là tinh thần).
     Sắc gồm: đất, nước, lửa, không khí…
     Danh gồm thụ, tưởng, hành, thức. Trong đó, thụ là cảm giác tưởng là ấn tượng; hành là ý muốn thúc đẩy hành động; thức là nhận thức. Chính cái danh và cái sắc đó kết hợp lại với nhau hình thành ngũ uẩn. Ngũ uẩn tác động qua lại tạo nên vạn vật và con người. Nhưng sự tồn tại của sự vật là tạm thời nhưng không có sự vật riêng biệt nào tồn tại mãi mãi, do đó cũng không có cái tôi chân thật.
Phạm trù vô thường:
     Là sự biến hóa không ngừng với mọi sự vật hiện tượng nằm trong quá trình biến đổi theo chu trình: sinh, trụ, dị, diệt… Do đó, không có cái gì trường tồn bất định chỉ có sự vận động biến đổi không ngừng.
    Đức Phật dạy: “tất cả những gì trong thế gian là biến đổi, hư hoại, điều là vô thường”. Vì vậy, vô thường có nghĩa là không ở yên trong một trạng thái nhất định, luôn thay đổi hình dạng đi từ trạng thái hình thành đến biến dị rồi tan rã.
    Vô thường của đạo Phật là một phương pháp chỉ rõ mặt trái của đời, bày trừ mê lầm, ngăn chặn những người chạy theo vật dục nó chưa phải là thuyết tuyệt đối.
    Vô thường là một định luật chi phối tất cả sự vật từ thâm tâm đến hoàn cảnh. Hiểu lý vô thường người ta dễ giữ được bình tĩnh thản nhiên trước thay đổi bất ngờ.
 Phạm trù duyên khởi:
    Phật giáo cho rằng mọi sự vật hiện tượng trong vũ trụ đều chịu sự chi phối của luật nhân - duyên. Trong đó, duyên là đều kiện giúp nhân thành kết quả. Quả ấy lại có duyên mới thành nhân khác. Nhân khác lại nhờ duyên thành quả mới, cứ như vậy tạo nên một sự biến đổi không ngừng của các sự vật.
Quan điểm của triết học phật giáo về nhân quả:
    Nhân là nguyên nhân, quả là kết quả. Nếu có nguyên nhân tác động, tất nhiên có kết quả hình thành. Do đó, người ta thường nói trồng cây gì, được cây đó.
    Theo quan niệm Phật giáo, nhân gieo thì quả trổ, nhân lành thì quả tốt, nhân ác quả xấu, đó là định luật tự nhiên; luật nhân quả tác động một cách máy móc: khi nghiệp quá nặng con người đã có, muốn cũng không sửa đổi kết quả được. Nghiệp lành chỉ làm diệu bớt phần nào của quả dữ. Định luật nhân quả thật là phức tạp.
Theo tư tưởng triết học:
    Nhân nào quả ấy: người làm lành gặp lành, làm ác gặp ác là lẽ tất nhiên.
    Trong nhân có quả trong quả có nhân: nhân quả là một chuỗi dài, quả hôm nay là do nhân đã gieo từ trước và quả hôm nay cũng vừa là nhân của quả vị lai.
    Sự phát triển nhanh hay chậm từ nhân đến quả:
   Nhân quả đồng thời: nhân phát khởi quả liền theo (đánh chuông nghe tiếng).
   Nhân quả trong hiện tại: chúng ta tạo nhân trong đời này thì kết quả cũng trong đời này: như ở hiền thì gặp việc lành, ở ác thì gặp việc dữ.
    Nhân quả nhiều đời: nhân ở đời trước, đời này đủ thuận duyên có kết quả, nhân trong đời này chưa đủ thuận duyên chưa có kết quả, sẽ có kết quả ở kiếp sau.
    Nhìn chung qua các phạm trù: vô ngã, vô thường, duyên khởi… triết học Phật giáo đã bác bỏ quan điểm duy tâm cho rằng thần thánh sáng tạo ra con người, thế giới. Phật giáo cho rằng thế giới, con người được kết thành từ những yếu tố vật chất, nằm trong quá trình liên hệ vận động biến đổi theo qui luật khách quan. Đó là cách giải thích đúng nhất đáng trân trọng, chống lại cách giải thích duy tâm về thế giới.
* Quan điểm của triết học Phật giáo về nhân sinh quan
   Quan điểm của triết học Phật giáo về tứ diệu đế:
   Nội dung triết lý nhân sinh quan của Phật giáo thể hiện tập trung trong thuyết tứ diệu đế mà đòi hỏi mọi người cần phải nhận thức được.
   Tứ diệu đế: chữ Hán dịch từ chữ Phạn Catvary aryasatyani. Arya là diệu: cao quý, mầu nhiệm; là sự thật chân lý. Tứ diệu đế còn được gọi là tứ chân đế, tứ thánh đế, bốn chân lý mầu nhiệm.
   - Khổ đế (dukkha): là thực trạng đau khổ của con người.
   - Tập đế (sammudaya): nguồn gốc, nguyên nhân dẫn đến thực trạng đau khổ.
   - Diệt đế (nirodha): sự kết thúc hay chấm dứt khổ đau.
   - Đạo đế (magga): con đường, phương pháp thực hành để chấm dứt khổ đau.
  Một là, khổ đế (dukkha): khổ đế là một chân lý cho rằng cuộc đời con người là bể khổ. Đức Phật nói: “nước mắt của chúng sinh nhiều hơn nước đại dương”.
   - Về phương diện sinh lý: là một cảm giác khó chịu, đau đớn của thể xác. Lão tử nói: “ngô hữu đại hoạn do ngô hữu than” (có thân nên có khổ).
   - Về phương diện tâm lý: những mất mát, thua thiệt trong cuộc đời ; muốn tiền tài danh vọng địa vị những ước mơ không toại ý…
   - Khổ là chấp thủ ngũ uẩn (upadana - skandhas): cái khổ thứ ba này bao hàm hai cái khổ trên; như trong kinh đã dạy “chấp thủ năm uẩn là khổ”.
   Đức Phật dạy: “này các tùy theo, sanh là khổ, già là khổ, bệnh là khổ, chết là khổ, thương yêu mà biệt ly là khổ, mong cầu mà không được là khổ. Tóm lại, chấp thủ năm uẩn là khổ”. Phật giáo cho rằng đời là bể khổ. Trong đó, ít nhất có 8 cái khổ (bát khổ). Đó là: sinh, lão, bệnh, tử, thụ biệt (yêu thương nhau phải xa nhau), oán tăng hội (ghét nhau mà phải gần nhau ), sở cầu bất đắc mong muốn mà không được), ngũ thụ uẩn (do năm yếu tố tạo nên con người). Vì vậy, con người ở đâu, làm gì cũng khổ.
   Hai là, tập đế (samudaya): triết lý về nguyên nhân của sự khổ. Phật giáo đưa ra 12 nguyên nhân tạo ra cái khổ vòng luẩn quẩn nỗi khổ đau nhân loại, gọi là thuyết “thập nhị nhân duyên”:
    - Vô minh: là không sáng suốt, là nguồn gốc gây nên mọi tội lỗi.
    - Hành: là hành động, là ý muốn thúc đẩy hành động.
    - Tức: tâm từ trong sáng trở nên u tối.
    - Danh sắc: sự hồi tụ các yếu tố vật chất, tinh thần sinh ra các cơ quan cảm giác
    - Lục nhập: quá trình xâm nhập của thế giới xung quanh vào các giác quan
    - Xúc: là sự tiếp xúc với thế giới xung quanh sinh ra cảm giác    
    - Thụ: là cảm thụ, sự nhận thức trước sự tác động của thế giới bên ngoài.
    - Ái: Là sự yêu thích từ ham muốn dục vọng do cảm thụ thế giới bên ngoài.
    - Thủ: do yêu thích rồi muốn chiếm lấy, giữ lấy.
    - Hữu: là sự tồn tại để tận hưởng cái đã chiếm đoạt được.
    - Sanh : sanh mạng. Là sự ra đời sinh thành do sự tồn tại.
    - Lão tử: là già và chết do có sự sinh thành.
      Tóm lại, chúng ta có thể nhận thấy một cách rõ ràng, khổ hay không là do lòng mình; nếu không bị chấp ngã và dục vọng vị kỷ hay phiền não khuấy động, chi phối, ngự trị trong tâm thì cuộc đời này đầy an lạc, hạnh phúc.
    Ba là, diệt đế (nirodha): diệt đế là sự chấm dứt hay dập tắt phiền não, nguyên nhân đưa đến đau khổ và sự chấm dứt khổ đau cũng có nghĩa là hạnh phúc, an lạc. Diệt đế: đồng nghĩa với Niết bàn.
     Bốn là, đạo đế (magga): đạo là con đường, phương pháp thực hiện để đạt được an lạc, hạnh phúc. Đạo đế gồm có 37 pháp, thường gọi là 37 phẩm trợ đạo. Trong 37 pháp thì tam thánh đạo được coi là tiêu biểu và căn bản nhất của đạo đế tam thánh đạo còn được gọi là bát chánh đạo – con đường chân chính – có 8 chi phần:
    - Chánh kiến (samma ditthi): thấy hiểu đúng về đạo đức, thiện ác. Nhận thức rõ bản chất, nguyên nhân khổ, sự diệt khổ, con đường dẫn đến khổ.
    - Chánh tư duy (samma sankappa): suy nghĩ đúng đắn, dẫn tư duy của mình hướng về tâm cao thượng như sự giải thoát, thương yêu nhẫn nhục trầm tĩnh.
    - Chánh ngữ (samma vaca): ngôn ngữ đúng đắn xây dựng niềm tin đoàn kết thương yêu, lợi ích. Không nói những lời đưa đến đau khổ, chia rẽ căm thù.
   - Chánh nghiệp (samma kammanta): hành vi đúng đắn, không có hành vi giết hại trộm cướp… yêu thương cứu giúp không ham muốn thú vui bất thiện.
   - Chánh mạng (samma ajiva): đời sống đúng đắn, nghĩa là phương tiện mưu sinh, nghề nghiệp chân chính, không sống bằng nghề phi pháp, độc ác gian xảo.
   - Chánh tinh tấn (samma vayama) : nỗ lực đúng đắn, nghĩa là nỗ lực đoạn trừ đều ác, nỗ lực thực hành đều thiện.
   - Chánh niệm (samma sati): nhớ nghĩ đúng đắn, đừng để các đối tượng bất chính dẫn mình đi lang thang. An trú tâm ý vào thiện pháp, không quên thiện pháp.
   - Chánh định (sama samathi): tập trung tư tưởng đúng đắn, đừng để tâm bị rối loạn an tịnh tâm thức một cách đúng đắn, có hiệu quả phát triển trí tuệ.
    Mối quan hệ giữa các chi phần bát chánh đạo là không thể phân ly. Xác định bát chánh đạo là con đường đưa đến giải thoát gồm ba bước: giới, định, tuệ.
- Giới: là chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng.
- Định: là chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định.
- Tuệ: là chánh kiến, chánh tư duy.
    Con đường tu tập của đạo đế là con đường nỗ lực tự thân của mỗi hành gia Phật tử. Con đường ấy vừa thực tiễn vừa có hiệu quả ngay tại đời sống này. Con đường có thể diệt trừ được vô minh, đạt đến sự giải thoát nhập vào Niết bàn.
Quan điểm triết học Phật giáo về ngũ giới:
    Ngũ giới là năm điều đức Phật đã sáng tạo ra để ngăn cản những tưởng niệm ác, nói năng chẳng lành, hành động bất chính. Năm đều răn ấy là:
   Bất sát: không sát sanh
   Bất đạo: không trộm cướp
   Bất dâm: không tà dâm
   Bất vọng ngữ: không nói dối, thô tục bậy bạ. Có bốn thứ vọng:
   - Vọng ngôn: là không nói thật, trước mắt khen ngợi sau lưng chê bai.
   - Ỷ ngữ: nói lời đường mật làm dao động, nhục chí người khác, bàn luận những lời dâm dục, biên soạn tiểu thuyết tình tứ đồi trụy khiến người loạn tâm.
   - Lưỡng thiệt : là ở giữa hai người dung lời nói xúc xiểm để chia rẽ, hoặc bàn tán đúng sai, tạo ra sự xung đột cho người, khiến tình bạn tốt trở thành oán thù.
   - Ác khẩu: dùng lời thô lỗ ác độc, khiến người nghe đau khổ sợ hãi.
   Bất ẩm tửu: không uống rượu.
  Tư tưởng triết học về ngũ giới: năm giới không chỉ là phép tắc giữ gìn căn bản của Phật tử mà cũng là đạo lý căn bản của bất kì ai. Thành người được thì thành Phật được. Chúng ta muốn thành Phật thì tất nhiên phải bắt đầu từ năm giới cơ bản.
   Tóm lại, Phật giáo là một trào lưu triết học lớn của Ấn Độ cổ, trung đại. Ở giai đoạn đầu học thuyết triết học ấy chứa đựng những yếu tố duy vật, tư tưởng biện chứng của thế giới. Phật giáo đã nói lên được tiếng nói phản kháng chế độ đẳng cấp khắc nghiệt, phê phán sự bất công đòi tự do bình đẳng xã hội đồng thời nó nêu lên khát vọng giải thoát con người khỏi những bi kịch của cuộc đời, khuyên con người sống lương thiện đạo đức cá nhân. Tuy nhiên, trong triết học nhân sinh của Phật giáo vẫn mang nặng tính chất bi quan không tưởng và duy tâm về mặt xã hội.
 1.2. Bản thể:
    “ Bản thể” là “ căn bản tự thể của các pháp”“ Pháp là từ chỉ chung hết thảy mọi sự vật, hiện tượng , dù là to nhỏ, hữu hình, vô hình, chân thực, hư vọng. Sự vật cũng là vật, đạo lý cũng là vật, tất thảy đều là pháp cả”. Nhà nghiên cứu Phật học O.O.Rozenberg trong công trình “Phật giáo- Những vấn đề triết học” đã khẳng định “ Pháp hay Dharma như là cơ sở của giáo lý Phật giáo”. Giữa bản thể và vạn pháp ( hiện tượng) có mối quan hệ biện chứng. Khi bàn về tư tưởng Thiền học của Tăng Triệu ( Trung Quốc), để lí giải và nhấn mạnh quan niệm về bản thể, Cao Xuân Huy viết “ Bản thể là bản thể của vũ trụ, vạn pháp là các hiện tượng trong thế giới khách quan”. Theo kinh Hoa Nghiêm, một bộ kinh được dùng làm yếu chỉ của tông phái Hoa Nghiêm thì “ Thế giới bản thể gọi là lý pháp giới; thế giới hiện tượng gọi là sự pháp giới”. Đây chính là tinh thần “ Nhất đa tương dung, lý sự vô ngại, tương nhập tương tức” ( Một và nhiều dung hợp nhau, nguyên lý và vạn vật cũng như vạn sự, vạn  vật không có gì làm trở ngại nhau, cái này thể nhập vào cái kia , cái kia cũng tức là cái này”. Theo tinh thần ấy, bản thể  được ví với nước và hiện tượng được ví với sóng. Tuy nước và sóng tồn tại hai dạng thức khác nhau, được biểu hiện bằng hai khái niệm khác nhau nhưng thực chất vẫn là một vì sóng là hiện tượng của nước và nước là thực tướng của sóng. Quan niệm đồng nhất trong sai biệt này của kinh Hoa Nghiêm đã được Thiền học Trung Quốc, Việt Nam kế thừa và tiếp thu.
      Như vậy, cái chính bản thân sự vật vốn có là cái bản chất tối sơ, nguyên thủy, khởi nguồn của các pháp, mà pháp thì bao gồm toàn bộ thế giới sự vật, hiện tượng và con người; toàn bộ thế giới thực tướng và giả tướng, hữu hình và vô hình. Bản thể ấy là bản thể chân như và các dạng thức tồn tại biểu hiện ra muôn màu vẻ của các pháp.
   Văn học Phật giáo Lý Trần đã phản ánh khá đầy đủ giáo lý Phật giáo như vừa nêu. Cụ thể là các thiền sư Lý Trần đã khởi điểm sắc – không, trên quan niệm trung đạo luận để nhận thức thực tướnggiả tướng rồi đi đến triết lý vạn vật nhất thể , đạt đến chân như, niết bàn. Trước hết, họ xem thế giới hiện thực khách quan mà con người đang sống là giả tướng. Cái mà con người thấy đó là thực, hiện hữu chẳng qua là do vọng kiến sinh ra. Chúng hiện hữu đó nhưng không có thực như bản thể tự tại. Vạn sự, vạn vật kể cả con người đều là vô thường. Tất cả từ không, do thập nhị nhân duyên hợp lại mà thành.
2. Sự thể hiện tư tưởng Phật giáo trong thơ Haicư
     2.1 Cảm thức về bản chất thế giới
        Cảm thức là ý thức trong sự cảm nhận. Nói cách khác, cảm thức là sự cảm nhận một cách có ý thức. Sự cảm nhận này không đơn thuần bằng cảm giác mà còn có sự soi rọi của lí trí.
       Cảm thức còn là sự cảm nhận tinh tế nhạy bén, sắc sảo, đầy phát hiện trước một cảnh sắc, trước một vẻ đẹp nào đó trong vũ trụ hay trong cuộc sống của con người. Thơ Haiku thể hiện cái nhìn bản thể về vạn vật tronmg thiên nhiên.
       - Cảm thức về thời gian:  thời gian bốn mùa trên đất nước Nhật Bản đã trở thành đề tài chủ yếu trong thơ Haiku cổ điển. Bốn mùa xuân- hạ -thu- đông trong sự vận hành chu chuyển của đất trời.
        Cảm thức về thời gian nằm trong sự phát hiện vẻ đẹp từng mùa.. Thơ Haiku dùng từ mùa để thể hiện thiên nhiên và đời sống. Các mùa xuân-hạ- thu- đông vừa vô tận lại vừ phiếm chỉ. Đặc điểm của mùa là thời gian, là quy luật muôn đời của tạo hóa:
“Ta bà một nỗi đau
cho dù mùa xuân đó
đang nở những hoa đào”.
                                             (Issa)
Bài thơ là bài ca não lòng, dù mùa xuân đầy hoa đào nhưng lòng người vẫn buồn vô tận, buồn vì nỗi đau con người, nỗi đau trần thế.
Mùa xuân đi qua, mùa hạ lại về, trong thơ Haiku tiếng ve cũng báo hiệu cho mùa hạ:
“Ôi tiếng ve kêu
thấu xuyên vào đá
trong cõi quạnh hiu.”
                                        (Basho)
Nhà thơ lấy cái động để nói lên cái tĩnh lặng của không gian. Tiếng ve kêu như xuyên vào đá, cô độc và vắng lặng.
 Thơ Haiku nắm bắt sự tồn tại trong một khoảnh khắc thời gian:
“Trên cành khô
Con quạ đậu
Chiều thu”
                                               (Basho)
Xuân qua, hạ đến, thu sang là quy luật của tạo hóa, đời người thì hữu hạn, do vậy cái tồn tại thực thể của con người là ở giây phút thực tại, khoảnh khắc thực tại, khoảnh khắc của một buổi chiều thu.
Ta cũng bắt gặp sự tĩnh lặng đến độ nghe được âm thanh của những chiếc lá mùa đông
“Những chiếc lá rơi
Dường như trăm tuổi
Giữa ngôi vườn chùa”.
                                                      (Basho)
Bài thơ lắng đọng một cái nhìn, một suy tư về sự sinh sinh- diệt diệt trong quá trình tuần hoàn của tự nhiên cũng như trong kiếp luân hồi của đời người.
Thơ Haiku trống chứ không đầy, im lặng hơn là nói. Thơ Haiku chỉ ra sự vật của thiên nhiên rồi dừng lại chứ không giải thích không miêu tả cặn kẽ, để ngỏ cho người đọc tìm hiểu và suy ngẫm:
“A! hoa asagaô
Dây gàu vương hoa bên giếng
Đành xin nước nhà bên”
                                                         (Chiyô)
Chỉ nói như thế nhưng gợi người đọc suy nghĩ, khám phá mối giao cảm của con người và thiên nhiên trong trạng thái cô tịch.
Nhà thơ muốn nâng niu gìn giữ đóa hoa asagaô vì nó mang tên “ gương mặt buổi sớm” hay nhà thơ không muốn khuấy động những giây phút huyền diệu của buổi sớm mai
- Cảm thức về không gian
Theo quan niệm Thiền tông Nhật Bản, thế giới không chỉ bao gồm những vật đơn lẻ mà còn là tất cả các sự vật trong thiên nhiên, vũ trụ, chúng luôn chuyển động, chuyển hóa và bổ sung cho nhau để đi đến sự hòa hợp, tương thích.
Triết lí ấy sâu sắc nhưng được thể hiện bằng những hình tượng giản dị nhẹ nhàng. Đó là cảm thức về không gian trong thơ Basho.
“Tịch mịch
thẫm sâu
tiếng ve”
Giữa cái tĩnh lặng, tịch mịch ấy lòng người đã hòa vào cảnh sắc thiên nhiên để lắng nghe tiếng vang của loài vật. Nhà thơ mượn âm thanh của tiếng ve để thể hiện niềm cô tịch, vô ngã của thiên nhiên. Đá trở nên vô ngại dung chứa tiếng ve cho thấy vạn vật giao hòa. Bút pháp lấy động tả tĩnh là nét đặc trưng trong thơ Haiku:
“Từ bốn phương trời
hoa anh đào rụng xuống
gợn sóng hồ Bi-oa”
                                                  (Basho)
Một cảnh tượng đẹp, giản dị nhưng đầy màu sắc thể hiện sự giao hòa của vạn vật trong thiên nhiên, vũ trụ.
Cảm thức về con người
 Con người trong thơ Haiku là những con người nhỏ bé, những chúng sinh đau khổ. Nhà thơ có cái nhìn từ bi đối với những thân phận thấp cổ bé miệng trong xã hội:
“Tiếng vượn hú não nề
hay tiếng trẻ bị bỏ rơi than khóc
gió mùa thu tái tê”
                                                     ( Basho)
Nhà thơ đã làm cho bức tranh mùa thu vốn dĩ đã buồn nay còn thê lương hơn, khi giữa cái buổi chiều mênh mông lặng lẽ lại cất lên âm thanh của tiếng vượn hay tiếng khóc của trẻ con kiệt sức vì bị bỏ rơi.
Nhà thơ đã ý thức sâu sắc về thân phận con người, chia ngọn bút tình thương đến mọi kiếp người. Đó là những em bé:
“Xem kìa bé ơi
hãy chạy nhanh đến
mưa đá đang rơi”
                                       (Basho)
Những người nông dân bình thường đầu bạc tiễn đầu xanh:
“Chống gậy đưa chân
những gia đình bạc tóc
đi viếng mộ người thân”
                                               (Basho)
Hay cảnh đáng thương của cô gái giang hồ:
“Chung một mái trọ
những du nữ ngủ
trăng và hoa thu”
                                                  (Basho)
Con người trong thơ Haiku luôn được nhìn với đôi mắt nhân từ với tấm lòng từ bi vô hạn.
2.2 Cảm thức về vô thường
Cảm thức vô thường xuất hiện từ quan niệm Phật giáo sinh- trụ -dị -diệt, đó là quy luật tuần hoàn của tạo hóa, vạn vật luôn có sự thay đổi, vận động. Phật giáo quan niệm không gì tồn tại mãi mãi. Điều này rất gần với câu nói của Hêralit “ Không ai tắm hai lần trên một dòng sông”. Trong thơ Haiku cũng có cảm thức về sự vô thường:
“Trăng rụng rồi
bốn góc bàn quen thuộc
còn lại mà thôi”
                                                                                     (Basho)
Ở đây, sự mất mát đối với thi nhân quá lớn nhưng tác giả không nói đến từ “chết” mà dùng những sự vật quen thuộc hằng ngày diễn tả sự ra đi của bạn. Trăng rụng là nói đến cái chết ấy. Nhưng bốn góc bàn, nơi người ấy thường ngồi vẫn còn lại như tất cả những cái khác vẫn tồn tại trên cõi đời này. Đây không phải nói đến cái bi kịch của con người mà là sự cảm nhận của thi sĩ về sự sống và cái chết cũng đơn giản, bình dị như bốn góc bàn ấy. Trong Thiền tông, con người luôn xem cái chết nhẹ tợ lông hồng. Bởi chết chưa phải là kết thúc mà là bắt đầu một duyên mới. Giống như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn quan niệm trần gian chỉ là quán trọ của con người.
“Tôi nay ở trọ trần gian
Trăm năm về chốn xa xăm cuối trời”
Hay “ cát bụi lại trở về với các bụi”. Vạn vật luôn có sự vận hành thay đổi và hãy biết chấp nhận nó một cách nhẹ nhàng.
“ Kêu chi nhạn ơi
đi đâu cũng thế
cõi phù thế thôi”
                                       ( Issa)
Một tiếng kêu thảng thốt của con chim nhạn đang đi tìm chỗ trú giữa mùa đông thâm u gợi lên cảm thức phù du của trần thế và một niềm thương cảm ở người thi sĩ.
“Nửa đêm thăm thẳm
dòng sông Ngân hà
rời đổi chỗ nằm”
                                              (Ranretsu)
Nửa đêm thức dậy nhìn trời, thi sĩ thấy dòng sông Ngân hà không còn ở chỗ cũ mà dời đổi sang chỗ khác. Đó là sự vận động các vì tinh tú trong vũ trụ. Trong đêm thanh vắng con người và sự vật đều chìm vào khoảng không gian bao la vô định của vũ trụ.
“Nằm bệnh giữa cuộc lãng du
mộng hồn còn phiêu bạt
những cánh đồng hoang vu”
Đây là bài thơ của Bashô viết trước khi mất, ông đã lâm trọng bệnh trên đường đi thăm phương Nam, và sau đó ông qua đời đúng như dự đoán của ông ngày trước “ tôi sẽ chết trên đường, đó là định mệnh của tôi”. Bài thơ tạ thế nhưng không mang cảm giác bi quan bởi chính Bashô ông cũng là một Thiền sư, phải chăng hơn ai hết ông hiểu được sự vô thường của tạo hóa. Chính vì thế bài thơ không mang màu sắc tang thương
2.3 Cảm thức về vẻ đẹp thiên nhiên
Thiên nhiên trong thơ Haiku thường là những cảnh vật bình dị, những vật nhỏ bé, tầm thường, dễ bị lãng quên : một cánh quạ, một con ếch, một tiếng chim quyên, một con khỉ nhỏ bé, một tiếng ve, một bông hoa dại,…và Haiku cố gắng đi tìm cái đẹp trong cái bình thường ấy. Thơ Haiku thấm đẫm tinh thần thiền tông và tinh thần văn hóa phương Ðông nói chung. Trong cách nhìn thế giới, Haiku thường thể hiện con người và vạn vật nằm trong mối quan hệ chặt chẽ, đó là cái nhìn nhất thể hóa. Những hiện tượng của tự nhiên như âm thanh, màu sắc, mùi hương,…đều có sự tương giao và chuyển hóa lẫn nhau, trong một quy luật lớn lao và bí ẩn của tự nhiên. Âm thanh có thể thâm nhập được vào vật thể: Ví dụ trong một không gian vắng lặng, tiếng ve kêu như thấm sâu vào đá:
“ Vắng lặng u trầm
Thấm sâu vào đá
Tiếng ve ngân”
Một cánh hoa đào mỏng manh tưởng như chẳng có liên quan tác động gì đến hồ nước, thế mà BaSho tìm thấy sự tương quan của nó: cánh hoa có thể làm hồ nổi sóng:
“Từ bốn phương trời xa
Cánh hoa đào lả tả
Gợn sóng hồ Biwa”.
Basho thể hiện chất thiền trong hầu hết các sáng tác và khám phá vẻ đẹp u hoài, dịu vợi của thiên nhiên theo chiều thức cảm xúc mang đậm màu thiền:
“Năm dặm mỗi ngày
ta đi tìm em đây
hoa đào yêu dấu ơi”
Hay:
“Rừng trúc mênh mông
tiếng chim cu hót
trong ánh trăng nghiêng”
Bài thơ là bức tranh vắng lặng với không gian mênh mông, cảnh sắc ấy không hề có bóng dáng con người mà chỉ có tiếng chim vọng lại.
Thiên nhiên trong thơ Haikư lồng chứa vạn vật trong cái lồng chứa hữu hình ấy lại luôn là sự vận động, chuyển biến nhịp nhàng về thời gian của bốn mùa. Thiên nhiên và con người hòa quyện vào nhau:
“Mùa thu ở Kiô
người tiễn đưa ta
ta tiễn đưa người”
Hay:
“Cây chuối trong gió thu
Tiếng mưa rơi tí tách vào chậu
Ta nghe tiếng đêm”
                                             ( Basho)
Xây dựng hình ảnh cây chuối, tác giả không đi vào khám phá chất hùng theo cách hiểu “có cứng mới đứng đầu gió” mà ông đã khai thác chất bi của hình ảnh cây chuối để bài tỏ sự cảm thông của tấm lòng bác ái khi thấy cây chuối mềm yếu phải run rẩy trước luồng gió thu lạnh buốt. Hình ảnh cây chuối vì thế thể hiện tình cảm nhân đạo của nhà thơ trước vạn vật.
Ðể khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên, Haiku thường đề cao cái vắng lặng (sabi), đơn sơ (wabi), u huyền (ỳugen), mềm mại (shiori), nhẹ nhàng (karumi). Ðó là những cảm thức thẩm mỹ rất riêng, rất cao và rất tinh tế của thơ Haiku.
3. Sự thể hiện tư tưởng Phật giáo trong thơ thiền Lý Trần.
3.1 Phân biệt thơ thiền ý và thơ thiền lý.
Xét về mặt chức năng, thơ thiền Lý Trần bao gồm hai loại: loại là thơ đích thực và loại vốn là những bài kệ trình bày triết lý uyên áo của Phật giáo những tính chất giảng truyền đặc biệt của thiền cũng như tính khoáng đạt của giáo lý thiền tông và của nhà thơ thiền, đã trở thành những bài thơ về thiên nhiên và cuọc sống đầy hình ảnh màu sắc âm thanh.
   Loại thứ nhất được gọi là thơ thiền lý: trực tiếp thuyết giảng về yếu chỉ thiền tông. Một số bài thơ thiền lý tiêu biểu : Thị đệ tử ( Vạn Hạnh), Tâm pháp ( Cứu Chỉ), Thị tịch ( Ngộ Ấn), Cáo tật thị chúng ( Mãn Giác thiền sư),…
   Loại thứ hai được gọi là thơ thiền ý: đây là loại thơ gián tiếp thuyết giảng về yếu chỉ thiền tông, mỗi bài thơ lấy một ý trong thơ thiền lý, được nghệ thuật hóa bằng hình tượng gắn bó với cuộc sống. Một số bài thơ thiền ý tiêu biểu: Tham đồ hiển quyết ( Viên Chiếu), Ngữ lục vấn đáp môn hạ ( Trần Thái Tông), …
3.2. Tư tưởng phật giáo trong thơ thiền Lý – Trần
3.2.1. Cảm thức về bản thể
Bản lai diện mục”, “diện mục”, “bản lai thân’ đều là các loại ẩn dụ (từ vựng) có nghĩa là: mặt mũi nguyên xưa chỉ cái tính nguyên thủy của vạn vật, cái tâm bản thể chứa đựng trong mỗi sự vật, tức là “ bản thể”. (trong thơ thiền , các ẩn dụ nói nhiều về cái bản thể là nhà quê hương , tiếng vượn kêu nơi sâu thẳm mặt người mẹ …) . Triết lý thiền tông quan niệm vạn vật, con người vốn cùng một bản thể , tức “ chân như” . Từ cái “một” này biến hóa ra thành muôn vàn hiện tượng. Cần nhìn thấu hiện tượng để thấy bản thể , đừng lầm lạc chấp vào cái hiện hữu cụ thể.
Vd: “ Thủy trúc hoàng hoa phi ngoại cảnh
Bạch vân minh nguyệt lộ toàn chân”
(Trúc biếc hoa vàng không phải là cảnh bên ngoài
Mây trắng , trăng vàng lộ rõ cái “ chân” toàn vẹn)
                          (Nhật nguyệt II – Thiền Lão)
Vd:   “Hà san cảnh thi bồ đề đạo”
( Khắp những thế giới nhiều như cát sông Hằng , chỗ nào cũng là Phật).
                                       (Đáp từ đạo hạnh chân tâm chi vấn – Kiều Tứ Huyền)
Vd:   “ Chân thân thành vạn tượng
Vạn tượng tức chân thân
Nguyệt điện minh đan quế
Đan quế tại nhất luân”
( Chân thân biến hóa thành muôn vàn hiện tượng
Muôn vàn hiên tượng cũng là chân thân
Như cung trăng làm cho cây quế đỏ tươi tốt
Nhưng cây quế vẫn ở giữa cung trăng)
                        ( Hóa vận – Nguyễn Y Sơn)
Vd:   “ Xuân lai, xuân khứ, nghi xuân tận
Hoa lạc, hoa khai, chỉ thị xuân”
( xuân lại xuân đi nghĩ rằng xuân đã hết
Hoa rụng hoa nở vẫn chỉ là mùa xuân ấy)
                                              ( Đáp đệ tử diệu đạo chi vấn – Chân Không)
Vd: “ Nước trôi ắt về biển, trăng lặn chẳng lìa trời”
                                (Đáp đệ tử diệu đạo chi vấn – Chân Không)
Vd: “ Lửa bùng thêu đến mây tơ
Ngàn năm mây trắng bây giờ còn bay’
                                          ( Niệm tụng kệ - Trần Thái Tông)
3.2.2.Cảm thức về vô thường:
 Thế giới hiện tượng là hư ảo, vô thường, luôn vận động biến đổi và tuân theo quy luật:
- Vạn vật trong thế giới hiện tượng không ngừng thay đổi.
vd: “ Y cẩu phù vân biến thái đa
Du du đô phó mộng Nam Kha”
( Đời như đám mây nổi, luôn luôn thay nhiều vẻ
Mơ màng đành phó cho giấc mộng Nam Kha)
                                                      (Thế thái hư huyễn – Tuệ Trung)
- Sự thay đổi đó diễn ra rất nhanh chóng và theo chu kỳ. Các tác giả thường dùng hai mùa: xuân, thu là hai mốc thời gian chính có ý nghĩa tiêu biểu:
Vd:   “ Vạn mộc xuân vinh , thu hựu khô”
( Vạn cây cỏ mùa xuân tươi tốt, mùa thu khô héo)
                                               ( Thị đệ tử- Vạn Hạnh)
Vd:  “ Xuân chức hoa như cẩm
Thu lai diệp tự hoàng”
(Xuân dệt hoa như gấm
Thu gieo lá đốm vàng)
                                                                               ( Tham đồ hiển quyết)
→ Các nhà thơ muốn nhắn nhủ con người cần hiểu biết quy luật và sống thuận theo quy luật, đừng nên phí thời gian tìm hiểu thắc mắc và cũng không ai có thể giải đáp về lẽ tự nhiên huyền vi này:
“ Tự khai, tự tạ tùy thời tiết
Vẫn trước đông quân tổng bất tri”
(Hoa tự nở, tư tàn theo thời tiết
Nếu có hỏi , chúa xuân cũng không biết)
                                                      (Sư đệ vấn đáp – Trần Nhân Tông)
3.2.3 Thái độ tự tại của người giác ngộ:
    Con người tự do với tinh thần phá chấp triệt để. Mục tiêu ở đây cái tâm trống không “vô ưu sở tại”như gương sáng vốn không đài , chẳng để vật gì có thể bám được vào, chỉ tâm không” mới đạt được cái trong sáng của “ chân như” và sự tự do tự tại. Tinh thần “ phá chấp” triệt để đòi hỏi con người cảnh giác cả những giáo lý ,kinh điển của Phật, của Tổ , không chấp vào sắc tướng , vào “ có” đã đành mà  cũng chớ mắc vào cái ‘ không” ,“ chớ bảo tâm không là đạo” vì “tâm không còn cách đạo cửa quan”
“Tâm khí vô tâm, đạo hướng thùy?
Mộng hồi á tử nhãn ma di
Lão tăng mạn đạo năng an cảnh ,
Tiểu sát băng quan bất tự tri.”
( Tâm đã vô tâm nói với ai?
Thằng câm tỉnh mộng mắt tròn ngây
Tăng già nói láo an rồi đó,
Cười ngất bàng quan chẳng tự hay)
                                                             (Niệm tụng kệ - Trần Thái Tông)
Con người không vướng mắc, lệ thuộc vào cái gì, con người sẽ không còn lo sợ chuyện sống chết, thịnh suy, lo sợ thời gian qua nhanh, lo sợ không đạt đạo, tiếc cuộc ngắn ngủi… tinh thần “vô úy” làm con người thực sự là chính mình, tự do, như ông chài trong thơ Không Lộ ( ? – 1119) đã đánh giấc ngon lành giữa bao la trời đất, không quan tâm đến thời gian…
“Sông xanh muôn dặm, trời muôn dặm
Một xóm dâu gai, một xóm khói mây
Ông chài ngủ say tít không ai gọi
Quá trưa tỉnh dậy tuyết xuống đầy thuyền”
                                                                       ( Ngư nhàn- Dương Không Lộ)
  Đồng thời đó cũng là con người vô ngã. Tức là không có cái tự ngã của mình sống hòa làm một cùng vũ trụ vô biên , không còn phân biệt đó là mình hay là khách thể, nghĩa là thoát khỏi ranh giới của sự hữu hạn để đạt tới cảnh giới tuyệt đối – niết bàn nơi trần thế. Con người chấp ngã vượt lên trên sự tranh chấp phải – trái, xấu – tốt, khôn – ngu, đạt đến cái tâm bình đẳng và cái nhìn độ lượng đối với vạn vật.
  Hiện lên trong thơ thiền Lý – Trần còn là con người  - vô uý. Có thể thấy bóng dáng con người ấy trong những hình ảnh thiên nhiên giản dị mà rất đặc trưng.
Lưu thủy hạ sơn phi hữu ý
Bạch vân xuất tụ bản vô tâm”
(Nước chảy xuống đồi không có ý
Mây ra khỏi núi vốn vô tâm)
                                                            ( Ngữ lục vấn đáp môn hạ- Trần Thái Tông)
  Chính nhờ tinh thần vô ngã mới có được cái vô tâm, vô uý này.
“Ổi dư cốt đột tuyệt phần hương,
Khẩu đáp sơn đồng vấn đoản chương
Thủ bả suy thương hòa thái thác
Đồ giao nhân tiếu lão tăng mang”
( Củi đã tàn, cũng chẳng thắp hương
Miệng trả lời chú bé con trong núi hỏi về những chương sách ngắn
Tay cầm ống thổi , tay nhặt mo nang,
Luống để người ta cười ông sư già ngày bận bịu)
                                                                               ( Địa lô tức sự)
  Hình ảnh ông già bình dị cởi mở vừa làm những công việc lao động chân tay lặt vặt của đời sống – nhóm bếp, thổi lửa – vừa trò chuyện với trẻ con , chứ không phải là một thiền sư suốt ngày chăm lo việc ngồi thiền hay tụng kinh niệm phật. Trong thế giới thiền còn xuất hiện con người vô ngôn – lặng yên không nói. Bởi vì ngôn ngữ hữu hạn không thể diễn đạt được chân lí vô cùng. “Dĩ tâm truyền tâm” là phương châm được đề cao tuyệt đối. Có rất nhiều phút giây yên lặng không nói được bắt gặp trong thơ thiền Lý – Trần .
“Tâm khôi oa giác mộng
Bộ lí đáo thiền đường
Xuân vãn hao dung bạc
Lâm u thiền vận trường.
Vũ thu thiên nhất bích
Trì tịnh nguyệt phân lương..
( Lòng nguội lạnh với giấc mơ đua chen danh lợi,
Dạo bước đến cửa thiền.
Xuân muộn, dáng hao mỏng mảnh,
Rừng sâu, tiếng ve ngân dài .
Mưa tạnh, trời một màu xanh biếc
Ao trong lặng, trăng tỏa hơi mát dịu…)
                                                    ( Đề gia lâm tự - Trần Quang Triều)
Cả bài thơ mang nhiều yếu tố khơi gợi trực cảm màu biếc, sắc trong, tiếng ve kêu…tất cả hòa điệu thành một thứ ngôn ngữ siêu ngữ của cả con người và đất trời vạn vật. Cảm xúc bài thơ gợi lên  trong người đọc đa âm và vô giới hạn.
“Phong đả tùng quan, nguyệt chiếu đình
Tâm kì phong cảnh cộng thê thanh.
Cá trung tự vị vô nhân thức
Phó dữ sơn tăng lạc đáo minh”
(   Gió đập cửa thông, trăng chiếu trên sân
Lòng hẹn với phong cảnh cùng lạnh lẽo trong trẻo
Mặc tình cho nhà sư trong núi vui đến sáng).
                                         (Kí thanh phong am tăng Đức Sơn - Trần Thái Tông)
Những giây phút thực tại hòa điệu giữa con người và vũ trụ đem lại niềm an lạc thú vị không thể giải bày bằng lời mà chỉ người trong cuộc mới cảm nhận được.
Tinh thần vô ngôn và trạng thái lặng yên hòa nhịp với vũ trụ rất được đề cao ở thơ thiền đời Trần và ảnh hưởng đến nửa đầu thế kỉ XV ( Nguyễn Trãi).
4. Ðiểm tương đồng và dị biệt trong thơ Haicu và thơ thiền Lý- Trần qua việc thể hiện tư tưởng Phật giáo.
4.1. Tương đồng
4.1.1.Cái nhìn bản thể luận
    Xét đến cùng thì quan niệm về bản thể của thơ thiền Lý – Trần và thơ Haiku của Nhật Bản đề có những điểm tương đồng nhất định. Hoàn toàn không khó để lí giải về sự tương đồng này, cả thơ thiền Lý – Trần và thơ Haiku đều chịu ảnh hưởng hưởng bởi tư tưởng phật giáo Trung Hoa. Khi nó du nhập vào mỗi nước nó có sự cải biến cho phù hợp với truyền thống của từng dân tộc. Nhưng cái nhìn bản thể luận hay nói cách khác đó là quan niệm về thế giới không có nhiều sự thay đổi. Cả thơ thiền Lý – Trần và thơ Haiku Nhật Bản đều xem toàn bộ thế giới là do chính cái bản thân sự vật vốn có, tức là cái bản chất tối sơ, nguyên thủy. Thơ thiền Lý – Trần xem bản thể là cái bản thể chân như và các dạng tồn tại muôn màu muôn vẻ của các pháp. Nó được biểu hiện cụ thể thành quan niệm khởi điểm là Sắc – Không. Ðể rồi từ đó đi đến nhận thức thực tướng – giả tướng, rồi khái quát thành triết lý “vạn vật nhất thể”:
“Sắc tức thị không
Không tức thị sắc”
Hay:
“Thân như tường bích dĩ đồi thì
Cử thể thông thông thục bất bi ?”
Cả thơ thiền Lý – Trần và thơ Haiku đều xem thế giới là hư ảo, vô thường, luôn vận động, biến đổi không ngừng. Mọi hiện tượng mà ta cảm nhận được: trăng, mây, mai, chim, quạ, bướm,… tất cả đều là hư ảo, nó chỉ tồn tại ở một khoảnh khắc nhất định rồi biến đổi vô thường. Ðó chính là cái nhìn: Nhất đa tương dung, lý sự vô ngại, tương nhập tương tức” (Một và nhiều dung hợp nhau, nguyên lý và vạn vật cũng như vạn sự, vạn  vật không có gì làm trở ngại nhau, cái này thể nhập vào cái kia, cái kia cũng tức là cái này”). Cả hai nhìn thế giới hiện thực khách quan mà con người đang sống là giả tướng, cái mà con người ta thấy đó là thực, là hiện hữu chẳng qua đều là ảo ảnh do vọng kiến mà sinh ra. Tuy trong thơ Haiku không nói cụ thể nhưng ta vẫn có thể nhận ra điều này. Sự vật hiện tượng mà nhà thơ miêu tả: hoa anh đào, chim quạ, bướm, con ếch, thậm chí là con người như du nữ, kĩ nữ,… tất cả đều có mối tương giao cùng vũ trụ. Những đối tượng đó là hiện tượng của vụ trụ, vũ trụ là cái bản thể còn mọi vật là hiện tượng chỉ có bản thể là tồn tại vĩnh viễn còn hiện tượng luôn chuyển hóa, biến đổi vô thường.
“Hoa rụng cành
      
Nơi trở lại - khi tôi nhận ra
     
Thì ra đàn bướm”
Ở đây nhà thơ đã thấu hiểu sâu sắc cái vô thường và bản ngã con người của triết lý nhà Phật. Vì thế, câu cuối bài thơ "thì ra đàn bướm" tạo ra một sự bất ngờ làm nên một tầng nghĩa mới. Về điều này chúng ta Có thể liên tưởng đến hai câu thơ của Mãn Giác Thiền sư :
"Chớ thấy xuân tàn hoa rụng hết
Ðêm qua sân trước một cành mai".
  Cái vô thường của thế giới còn nằm ở cánh hoa anh đào:
“Nhiều chuyện
làm nhớ lại
           Hoa anh đào”
Hoa anh đào đối với người Nhật có ý nghĩa đặc biệt, nhìn hoa anh đào khiến người ta chợt nhớ bao mùa hoa anh đào trong quá khứ. Còn nói theo ngôn ngữ nhà Phật, hoa anh đào là biểu tượng của sự vô thường trong cuộc đời.
   Hình ảnh của một loài hoa mong manh, mang kiếp sống phù du, giữa màn đêm sương khói huyền ảo, âm thầm lặng lẽ hé nở những cánh mỏng lụa là, như đem sức sống cuộn trào vào từng hơi thở của người thưởng ngoạn, phải chăng đó là một niềm hy vọng bí ẩn, khó hiểu của một loài hoa kiều diễm mang tên Nữ Hoàng Đêm
“Nữ Hoàng Đêm mảnh khảnh
Trong âm thầm hé nụ phô hoa
Niềm tin yêu huyền bí”
Hình ảnh nụ hoa e ấp, tinh khôi, lộng lẫy đang chờ đợi khoe sắc…. đâu biết rằng kiếp sống ấy là tạm bợ, ngắn ngủi sẽ đến hồi chấm dứt khi bình minh chợt sáng, chẳng khác gì bóng câu qua cửa sổ, giọt sương hư ảo trên cành, … Những hình ảnh trữ tình, những biểu tượng thâm thúy, những tín hiệu đặc biệt đã thu hút và dẫn dắt tâm tư người đọc vào một thế giới cao siêu để tự suy niệm về kiếp nhân sinh của con người quanh quẩn trong cuộc sống phù trầm đầy oan khiên nghiệp chướng.

Thống kê:
Nghệ thuật
Thơ thiền Lý – trần
Thơ Hai kư
Quan điểm
Hướng tới một mục đích cảnh tĩnh giác ngộ hay bày tỏ tâm trạng cảm xúc thiền của nhà thơ (đậm yếu tố chủ quan).
Biểu hiện sự thật trong tính chất tự nhiên thoải mái, không phân tích bình luận (yếu tố cảm quan vắng mặt).
Nguyên tắc khơi gợi trực cảm
Giảng nhiều gợi ít , giá trị chân thiện mỹ được xem trọng, nhiều lúc dùng vô ngôn để biểu đạt ý tưởng.
Chủ yếu là gợi, chân là yếu tố quyết định, vô ngôn được dùng thường xuyên tạo khoảng trống để đọc giả cảm nhận.
Thi pháp: hình ảnh thiên nhiên cách diễn đạt
Có khi là thiên nhiên đích thực cũng có khi là thiên nhiên biểu tượng, mang vẻ đẹp trong sáng, giàu chất thơ bát ngát rộng lớn, hoành tráng, độc đáo nhờ những hình ảnh kì lạ, cách diễn đạt nghịch ngôn, phi lôgic.
Luôn là thiên nhiên đích thực được cảm nhận qua những sự vật hiện tượng thường ngày được tác giả bắt gặp, mang vẻ đẹp mộc mạc, bình dị hồn nhiên tươi mát, không hề có sự nghịch thường, hoàn toàn (hình ảnh) hiện thực, cách diễn đạt giản dị.
Trạng thái cảm xúc
Hầu như sự an nhiên bình thản của tâm hồn là trạng thái nổi bật. Tình yêu say cuộc sống được hòa lẫn trong sự an vui của cái tâm hồn đã ngộ đạo
Có một sự phức hợp cảm hứng có phần mâu thuẫn giữa sự bình yên thanh thản của tâm hồn, tình yêu say cuộc sống và sự bi cảm của thế giới vô thường; có bốn trạng thái cảm xúc: sabi, wabi, aware, yugen.

4.1.2. Lấy thiên nhiên làm đối tượng để thể hiện triết lí và cảm quan thiền
  Thơ haicư và thơ thiền Lý Trần đều lấy thiên nhiên làm đối tuợng miêu tả. Thiên nhiên bao trùm lên tất cả, cũng như cái tâm thiền an lạc tràn ngập hồn người. Chỉ miêu tả chứ không diễn giảng, các bài thơ đã “ chừa chỗ” cho người đọc cộng hưởng với khoảnh khắc “ vong ngã”của tác giả trước vẻ đẹp thế giới. Thiên nhiên là đối tượng để con người bày tỏ cảm xúc trước cái đẹp. Đôi khi thiên nhiên vừa là hình ảnh thực, vừa là một ẩn dụ về sự bừng sáng của trí tuệ giữa khoảng không bao la của vũ trụ - tâm hồn. Thiên nhiên đôi khi sinh động , cái sinh động của sự chuyển động nhưng dường như im lìm bao phủ lấy con người. Thiền vị của các bài thơ có thể nói toát ra từ chính sự giao hòa tự nhiên giữa người và cảnh.
Thi liệu
Thơ Hai kư
Thơ thiền Lý -Trần
Mùa
- Trên cành khô
quạ đậu
chiều thu
       (Matsuo Basho)
- Ðất khách mười mùa sương
về thăm quê nghoảnh lại
Êđô là cố hương
       (Matsuo Basho)
- Mưa xuân lất phất rơi
Vừa đi vừa thủ thỉ
Ô và áo tơi
        (Yosa Buson)

- Vượn hú não nề
Hay trẻ bị bỏ rơi than khóc ?
gió mùa thu tái tê
       (Matsuo Basho)
- Mưa đông giăng đầy trời
và “Người lữ khách”
sẽ là tên tôi
       (Matsuo Basho)
- Mặt trời đỏ cuối hè
vô tâm tỏa ánh nắng
gió heo may đã về
    (Matsuo Basho)
- Mùa xuân qua đi
sao cứ nhớ mãi
người cũ ở Ô-mi
       (Matsuo Basho)
- Lều bán cá đông về
hàm răng cá hồng muối
 cũng lạnh tê
        (Matsuo Basho)
- Ðặt chân vào vách
hơi mùa thu lành lạnh
lan vào giấc ngủ trưa
       (Matsuo Basho)
- Mùa thu đang tới gần
gởi lòng mình trở lại
phòng rộng vài bước chân
       (Matsuo Basho)
- Mùa thu năm nay
sao mình già nhanh thế
cánh chim khuất trong mây
         (Matsuo Basho)
- Con đường tôi đi
không còn ai điếu nữa
chiều tàn mùa thu
        (Matsuo Basho)

- Cây cỏ xuân tươi thu đượm hồng
       (Thị đệ tử - Vạn Hạnh)
- Thu về, móc nhẹ, cúc đơm hoa
       (Cúc hoa IV)
- Đêm vắng sân thu lác đác sương
   (Nguyệt – Trần Nhân Tông)
- Xuân sang hoa nở rộn tơ lòng
(Xuân vãn – Trần Nhân Tông)
- Xuân sang hoa bướm khéo quen thì
 (Hoa điệp – Giác Hải)
- Năm nay hạ hạn lại thu mưa
 (Nhâm dần lục nguyệt tác)
- Đáng thương vô hạn, thương xuân ý
   (Tức cảnh ngày xuân – Huyền Quang)
- Ngôi chùa cổ lạnh lẽo sau lớp khói mùa thu
     ( Lạng Châu vãn cảnh)
-         Nước thu in bóng núi gầy
(Nhập tục luyến Thanh Sơn)



Hoa
- Rì rào rì rào
tiếng hoa dã quỳ rụng
hay tiếng thác trên cao
       (Matsuo Basho)
- Hoa mẫu đơn rã rời
không rụng ào ạt
từng hai ba cánh thôi
           (Yosa Buson)
- Từ đám mây hoa
tiếng chuông vọng lại
chùa U-ê-nô hay A-sa-ku-sa?
        (Matsuo Basho)
- Ôi! Hoa triêu nhan
Tay quấn vào gầu nước
Đành sang giếng nhà bên
      (Kagano Chiyojo)
- Ở cố đô Nại Lương
hoa cúc và tượng Phật cổ
ngạt ngào hương
(Matsuo Basho)
- Bên vệ đường
hoa tầm xuân nở
như đường quê hương
(Yosa Buson)
- Bên vệ đường
bìm bìm hoa tím
ngựa ăn mất!
     (Matsuo Basho)
- Ðêm đen
hoa mơ nở trắng
bình minh lên
     (Yosa Buson)

- Thấy hoa cúc nở biết trùng dương
(Cúc hoa III – Huyền Quang)
- Thu về, móc nhẹ, cúc đơm hoa (Cúc hoa IV- Huyền Quang)
- Thông rụng nức mùi hoa
( Đề Gia Lâm tự - Trần Quang Triều)
- Trên cành hoa quế, nguyệt lồng giường
 (Nguyệt – Trần Nhân Tông)
- Nệm cỏ ngồi yên, ngó rụng hồng
 (Xuân vãn – Trần Nhân Tông)
- Nắng rợp ngõ hoa hồng
( Đăng bảo đài sơn – Trần Nhân Tông)
Ánh trăng
- Chung một mái trọ
những du nữ ngủ
trăng và hoa thu
      (Matsuo Basho)
- Tuyết tan rồi
tròn xoe láng bóng
ông trăng trên trời
   (Kagano Chiyojo)
- Trăng mùa hè
chiếu lên sóng không bụi
dòng Sông Trong
     (Matsuo Basho)
- Dưới ánh trăng kìa
đêm vẫn còn bán nước
phố Ni-hôn-ba-shi
    (Kobayashi Issa)




- Gió mát trăng thanh dịu nỗi lòng
(Cúc hoa IV)
- Lưới bủa vầng trăng, mây khóm cành
(Tảo thu – Huyền Quang)
- Ao trong ánh trăng ngà
(Đề Gia Lâm tự - Trần Quang Triều)
- Trên cành hoa quế, nguyệt lồng giường
( Nguyệt- Trần Nhân Tông)
- Đầy ngực ánh trăng trong
( Đăng bảo đài sơn – Trần Nhân Tông)
- Gió cành tùng trăng đầy sông
(Tầm hưởng – Thiền sư Minh Trí)
-         Gió sân trăng gõ cành tùng
(Kí thanh phong am tăng Đức Sơn)
Nước
 mây, núi
- Biển hoang sơ
sông ngân vắt ngang trời
tuôn xuống đảo Sa-đô
(Matsuo Basho)
- Sương mù bao phủ
Fuji chìm khuất rồi
núi hiện hình trong tôi
(Matsuo Basho)
- Trên sườn núi bất ngờ
mặt trời mọc rực rỡ
trong hương hoa mơ
(Matsuo Basho)
- Lang thang đồng nội
để cho mưa gió
thấm vào hồn tôi
(Matsuo Basho)



- Cửa mở tận từng mây
( Ở  am Yên Tử)
- Bóng chìm đáy nước
(Hương hải)
- In ngược hình chim gương nước lạnh
   (Diên Hựu tự - Huyền Quang)
- Hoa tan, mưa tạnh , non im ắng
 (Sơn phòng mạn hứng –Trần Nhân Tông)
-  Thiềm hoa chiều rợp bóng mây bay
  ( Xuân cảnh -– Trần Nhân Tông)
 - Gần xa mây núi ngất
(Đăng bảo Đài Sơn – Trần Nhân Tông)
- Hoa rụng hết mưa đã tạnh , núi non tịch mịch                                   
( Mạn hứng ở Sơn Phòng)
- Gió im mây nhởn nhơ, cây lơ thơ lá đỏ
             ( Lạng Châu vãn cảnh )
-           Nước thu in bóng núi gầy  (Nhập tục luyến thanh sơn – Pháp Loa)
Loài vật
- Băng qua cánh đồng chiều
ghìm cương quay đầu ngựa
nghe tiếng quyên kêu
(Matsuo Basho)
- Mùa xuân lên đường
mắt cá đẫm lệ
chim chóc khóc thương
(Matsuo Basho)
- Trên chuông chùa
Một cánh bướn nhỏ
Ngủ im lìm
(Yosa Buson)
- Chim tử quy kêu
cuộc đời phiền muộn
tan vào cô liêu
(Matsuo Basho)
- Ðêm trăng hè
tiếng chim đỗ vũ
lọt vào răng tre
(Matsuo Basho)
- Hơi nóng bốc không trung
Loài sâu lạ
Bay ra trắng đồng
(Yosa Buson)
-Tránh ra đi, tránh ra
Chú sẻ nhỏ
Vó ngựa sẽ phóng qua
(Kobayashi Issa)
- Chú ếch đồng
Ngắm nhìn đỉnh núi
Dáng điệu thung dung
(Kobayashi Issa)
- Ðừng đánh, dừng đi thôi!
Chú ruồi đang xoay tay rối rít
Và xoay chân như người
(Kobayashi Issa)
- Chim đỗ quyên hót
ở Kinh đô
mà nhớ Kinh đô
(Matsuo Basho)
- Tiếng chim oanh
từ bụi tre lạnh giá
đưa đến hàng liễu xanh
(Matsuo Basho)
- Biển hoàng hôn
vang lên tiếng vịt
trắng mờ
(Matsuo Basho)
- Trúc lâm nhiều chim ngủ
  Quá nửa bạn với thầy
               (Ở am Yên Tử)
- Nhạn bay trên không
            ( Hương hải)
- Rừng thẫm ve ngân nga
      ( Đề Gia Lâm tự - Trần Quang Triều)
- Vượn nhàn, ngựa  mõi, ta già lão
   ( Sơn phòng mạn hứng –Trần Nhân Tông)
- Rè rè tiếng dế gọi kêu ai
                     ( Sơn vũ)
- Chim nhẩn nha kê, liễu trổ dày
            (Xuân cảnh – Trần Nhân Tông)
- Bướm liệng hoa cười vẫn đúng kỳ
               ( Hoa điệp – Giác Hải)
- Líu lo anh hót khóm hoa gần
     (Tức cảnh ngày xuân – Huyền Quang)
- Nước trong, núi  lặn, chim âu trắng bay qua
       ( Lạng châu vãn cảnh)
-           Cò trắng từng đôi là là xuống đồng
               (Thiên trường vãn vọng)


4.2 Ðiểm dị biệt :

    Thơ           

Ðiểm
Khác


Thơ Haiku


Thơ thiền Lý – Trần


Kết cấu
Thơ Haiku không có kết cấu hay nói khác hơn Haiku là một khoảnh khắc liên quan đến cảm quan thiền. Nó chỉ là cảm quan đơn độc lưu giữ lại một khoảnh khắc tồn tại của sự sống như một tấm ảnh chụp. Có thể đó là khoảnh khắc tồn tại của một con quạ trong một buổi chiều thu ảm đạm:
Trên cành khô
Chim quạ đậu
Chiều thu.
                      (Basho)
Cành khô, chim quạ đậu hai hình ảnh như im lặng, không có sự sống nhưng đó chính là khoảnh khắc tồn tại của con quạ - sự tồn tại của sự sống.
Ðó có thể là khoảnh khắc tồn tại của con ếch trong cái vĩnh cửu của không gian và thời gian:
Ao cũ
con ếch nhảy vào
vang tiếng nước xao.
                    (Basho)
Nhờ cú nhảy của con ếch mà xao động cả mặt ao đánh thức sự yên tĩnh của sự vật, đánh thức cả không gian vũ trụ. Basho đã nắm bắt được khoảnh khắc sinh động nhất của cái nhất thời (con ếch nhảy) trong cái vĩnh cửu của không gian và thời gian (ao cũ).
Ðó có thể là khoảnh khắc rực rỡ nhất của hoa anh đào.
Hoa đào như áng mây xa
Chuông đền Ueno vang vọng
Hay đền Asakusa.
                                                 (Basho)
Hoa đào nở rộ hòa cùng tiếng chuông đền tạo ra không gian mênh mông, huyền ảo làm say đắm lòng người. Ðó là khoảnh khắc đẹp nhất của thiên nhiên.

Kết cấu là điều rất quan trọng trong thơ thiền Lý – Trần. Một bài thơ ngắn nhất cũng có sự tổ chức ý tưởng, hình tượng để thể hiện một nhận thức, một cảm xúc dựa trên bản thể luận phật giáo. Mỗi bài thơ đều có sự liên quan giữa nhận thức, hình tượng và tình cảm.
Trong cây sẵn có lửa                                                                         Có lửa, lửa lại sinh
Nếu bảo cây không lửa                     
 Cọ xát làm gì sinh
         (Triều đình tham chính.Soạn thảo văn kiện- ngoại giao- Tiền Lê)                                                       



Yếu tố trữ tình
Thơ Haiku yếu tố trữ tình chiếm ưu thế. Bài thơ chủ yếu dùng để bộc lộ cảm xúc trước những khoảnh khắc của thiên nhiên ở bất kì khía cạnh nào, có phản phất chất thiền. Ở đó con người an trú trong từng khoảnh khắc, con người lắng đọng từ từ để đi đến cái tâm không vọng tưởng. Hay nói khác hơn thơ Haiku thiên về tình cảm.
“Nằm bệnh giữa cuộc lãng du
Mộng hồn còn phiêu bạt
Những cánh đồng hoang vu.”
Bài thơ vừa thể hiện sự an nhiên của con người khi đứng trước cái chết vừa thể hiện khát vọng được tồn tại, được khám phá cuộc sống trần thế.
                  “Sắp chết rồi
                  Không nhìn thấy
                  Tiếng ve ”.
                                    (Basho)
Ðó là tình cảm nhà thơ dành cho thiên nhiên, cho sự sống.
               “Bên vệ đường
               Hoa tầm xuân nở
               Như đường quê hương ”.
                         (Buson)
Ðứng trước vẻ đẹp của những đóa hoa dại bên đường nhà thơ xao xuyến rung động cảm thấy quen thuộc.
             Lại đây với tôi
             Ta cùng chơi nhé
             Chú sẻ mồ côi
                                    (Issa)
Tác giả đã dành tình cảm cho những sinh vật nhỏ bé nhất. Ðó là tình cảm hết sức bình thường, gần gũi
Trong thơ thiền Lý- Trần, yếu tố trữ tình có quá trình phát triển từ thấp đến cao, từ ít đến nhiều. Trong  thơ thiền lý, yếu tố trữ tình rất mờ nhạt nhưng  đến thơ thiền ý yếu tố trữ tình xuất hiện nhiều hơn  nhưng vẫn không bằng thơ Haiku (yếu tố trữ tình phát triển cao nhất là ở thơ Haiku). Thường thiền Lý-Trần dùng để bộc lộ những quan niệm đúng của Phật giáo. Hay nói khác hơn thơ Thiền Lý- Trần thiên về khái niệm.

Thân như tường vách đã lung lay
Đau đáu người đời luống xót thay
Nếu đạt tâm không,khôngtướng sắc
Sắc không ẩn hiện mặc vần xoay)
         ( Viên chiếu. Thời Lý)

 

























C. PHẦN KẾT LUẬN
    Thơ thiền Lý Trần là thế giới nghệ thuật mới lạ đầy sức thu hút nhờ xây dựng trên cái nền cơ bản là sự trực cảm tâm linh vượt khỏi tầng không gian của suy luận và nhận thức lý trí.Nó có xu hướng vươn tới một không gian và thời gian không có giới hạn và đạt tới sự hợp nhất không gian thời gian để phá bỏ mọi giới hạn đối với con người.
   Thơ thiền Lý - Trần thông qua tâm của người đạt đạo để đi đến cái chân như. Còn thơ Haicư đi thẳng đến tâm của vạn vật vũ trụ, tức chân như không thông qua cầu nối là cái chủ quan của con người. Thơ Haicư chỉ ghi chép về thế giới chung quanh còn thơ thiền Lý - Trần mượn thế giới xung quanh để ngụ ý về đạo. Cùng một vị thiền, một cái tâm tự tại nhưng sự thể hiện giữa đôi bên có những sắc thái và mức độ khác nhau. Điều này do ở tập quán tư duy và tâm lý dân tộc.
















PHỤ LỤC

THƠ THIỀN

1.Mộc trung nguyên hữu hỏa                                      ( Trong cây sẵn có lửa
Hữu hỏa, hỏa hoàn sanh                                                 Có lửa, lửa lại sinh
Nhược vị mộc vô hỏa                                                     Nếu bảo cây không lửa       
Toản tại hà do manh                                                       Cọ xát làm gì sinh)
                   ( Triều đình tham chính.Soạn thảo văn kiện- ngoại giao- Tiền Lê)    
2. Thân như điện ảnh hữu hoàn vô                      Thân như chớp bóng có rồi không
Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô                              Cây cỏ xuân tươi thu đượm hồng                              
Nhân vạn thịnh suy vô bố úy                                    Mặc cuộc thịnh suy không sợ hãi
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô                                 Thịnh suy như hạt cỏ sương đông)
                ( Vạn hạnh- Tiền Lê→Lý, người phò tá Lý Công Uẩn)
3. Thân như tường bích dĩ đồi thì                      ( Thân như tường vách đã lung lay
Cử thơ thông thông thực bất bi                          Đau đáu người đời luống xót thay
Nhược đạt tâm không vô sắc tướng                Nếu đạt tâm không, không tướng sắc
Sắc không ẩn hiện nhậm suy di                       Sắc không ẩn hiện mặc vần xoay)
                      ( Viên chiếu. Thời Lý)
4. Phải quấy niệm rời hoa buổi sớm
Lợi danh tàn lạnh với mưa đêm
Mưa tạnh, hoa trơ, non vắng lặng
Chim kêu một tiếng lại xuân tàn
5.  Cư trần lạc đạo thả tùy duyên                               ( Ở trần vui đạo hãy tùy duyên
Cơ tắc xan hề khốn tắc miên                                         Đói đến thì ăn, nhọc ngủ liền
Gia trung hữu bảo ngưu tầm mích                    Trong nhà có báu thôi tìm kiếm
Đối cảnh vô tâm mạc vấn thiền                           Đối cảnh không tâm chớ hỏi thiền)
                            ( Trần Nhân Tông)
6.  SƠN VŨ                                                                              7. Ở AM YÊN TỬ
Gió thu đêm vắng thổi hiên ngoài                                   Cao ngất am lạnh lẽo
Chùa núi im lìm gối cỏ may                                              Cửa mở tận từng mây
Đã được thành thiền tâm một khối                                 Mặt trời soi long động
Rè rè tiếng dế gọi kêu ai                                                 Tuyết đầy che hổ khê       
                                                                                             Vụng về không mưu lược                                                                                                                                                                                            Nương gậy đỡ thân gầy 
                                                                                          Trúc Lâm nhiều chim ngủ
                                                                                          Quá nửa bạn với thầy
8. HƯƠNG HẢI 
Nhạn quá trường không                                           ( Nhạn bay trên không
Ảnh trầm hàn thủy                                                    Bóng chìm đáy nước
Nhạn vô di tích chi ý                                                 Nhạn không ý để dấu
Thủy vô lưu ảnh chi tâm                                             Nước không tâm lưu bóng
       ( thế kỉ XVII- đầu thế kỉ XVIII,  tu tại đàng trong , chúa Nguyễn)
9. DIÊN HỰU TỰ                                                       
Thượng phương thu dạ nhất chung lan     ( Đêm thu chùa thoảng tiếng chuông tàn          
Nguyệt sắc như ba phong thụ đan                In ngược hình chim , gương nước lạnh
Xi vẫn đảo miên phương kính lãnh                   Sẫm đôi bóng tháp , ngón tiêu hàn
Vạn duyên bất nhiễu thành già tục              Muôn duyên chẳng vương : xa trần tục
Bán điểm vô ưu nhãn phóng khoan                     Một mãi nào lo : rộng nhãn quan
Tham thấu thị phi bình đẳng tướng                    Thấu hiểu thị phi đều thế cả
Ma cung phật quốc hảo sinh qua                       Dầu ma dầu phật , chốn nào hơn)
                            ( Huyền Quang)
10. CÚC HOA  III
Vong than vong thế, dĩ vô vương (vong)    ( Quên mình quên hết cuộc tang thương
Tọa cửu tiêu nhiên nhất tháp lương            Ngồi lặng đìu hiu, mát cả giường
Tuế vãn sơn trung vô lịch nhật                   Năm cuối trong rừng không có lịch
Cúc hoa khai xứ tức trùng dương              Thấy hoa cúc nở biết trùng dương)
                   ( Huyền Quang)
11. CÚC HOA IV
Niên niên hòa lộ hướng thu khai                      (Thu về, móc nhẹ, cúc đơm hoa
Nguyệt đạm phong quang thiếp thốn hoài     Gió mát trăng thanh dịu nỗi long
Khan tiếu bất minh hoa diệu xứ                       Vẻ đẹp tinh khôi người chẳng hiểu
Mãn đầu tùy đáo tháp qui lai                         Bẻ về cài tóc đáng cười không.)
12. TẢO THU
Dạ khí quân lương nhập họa bình                   Hơi mát thâu đêm lọt tới mành
Tiêu tiêu đình thụ báo thu thanh                      Cây sân xào xạc báo thu thanh
Trúc đình vong thích hương sơ tận                   Bên lều quên bẵng hương vừa tắt
Nhất nhất tùng chi võng nguyệt minh           Lưới bủa vầng trăng, mây khóm cành
                             (Huyền quang)
13. ĐỀ ĐẠM THỦY TỰ
Đạm thuy đình biên dã thảo đa                             Bên đền đạm thủy có đua hoa
Không sơn vũ tễ tịch dương tà                           Mưa tạnh, non quang, bóng ngã dài
Nhân qua liễn lộ đầu thiền thất                              Tiên lối xe vui vào vãn phật
Ứng phạn xao chung giản lạc hoa                       Thỉnh chung, giúp sãi nhặt hoa rơi
                            (Huyền quang)
14. ĐỀ GIA LÂM TỰ
Tâm khôi ra giác mộng                                              Nguội ngắt long danh lợi
Bộ lý đáo thiền đường                                                 Am thiền rảo gót qua
Xuân vãn hoa dung bạc                                              Xuân chày hoa mỏng mảnh
Lâm u thiền vận trường                                              Rừng thẫm ve ngân nga
Vũ thu thiên nhất bích                                                 Mưa tạnh dạ trời biếc
Trí tĩnh nguyệt phân lương                                        Ao trong ánh trăng ngà
Khách khứ tăng vô ngữ                                              Khách về sự biến nói
Tùng hoa mãn địa hương                                            Thông rụng nức mùi hoa
             ( Trần Quang Triều)
15. SƠN PHÒNG MẠN HỨNG
(I )  Thùy phục canh tương cầu giải thoát              Ai trói buộc chi , tìm giải thoát?
Bất phàm , hà tất mịch thần tiên?                      Khác phàm đâu phải kiếm thầntiên
Viên nhàn , mã quyện , nhân ưng lão                       Vượn nhàn , ngựa mỏi, ta gia lão
Y cựu vân trong nhất tháp thiền                        Như trước , am mây chốn tọa thiền
(II) Thị phi niêm trục triêu hoa lạc                          Phải trái rụng theo hoa  buổi sớm
Danh lợi tâm tùy dạ vũ hàn                                        Lợi danh lạnh với tận mưa đêm
Hoa tận vũ tình sơn tịch tịch                                     Hoa tàn mưa tạnh non im ắng
Nhất thanh đề diểu hựu xuân tàn                              Xuân cõi còn dư một tiếng chim
                    ( Trần Nhân Tông) 
  16. NGUYỆT  
Bán song đăng ảnh màn sàng thư                  Đèn song chếch bóng, sách đầygiường
Lộ trích thu đình dạ khí hư                              Đêm vắng sân thu lác đác sương
Thụy khởi châm thanh vô mịch xứ                  Thức dậy tiếng chày đâu chẳngbiết
Mộc tê hoa thượng nguyệt lai sơ                   Trên cành hoa quế nguyệt lồng giường
                     (Trần Nhân Tông)
17. XUÂN VÃN
Niên thiếu hà tằng liễu sắc không                            Tuổi trẻ chưa từng lẽ sắc không
Nhất xuân tam tại bách hoa trung                           Xuân sang hoa nở rộn tơ lòng
Như kim khám phá đông hoàng diện                       Chúa xuân nay đã thành quenmặt
Thiền bản đồ đoàn khan trụy hồng                          Nệm cỏ ngồi yên, ngó rụng hồng
                   ( Trần Nhân Tông)
18.  XUÂN CẢNH
Dương liễu hoa thâm điểu ngữ trì                            Chim nhẩn nha kê, liễu trổ dày
 Hoa đường thiềm ảnh mộ vân phi                      Thềm hoa chiều rợp bóng mâybay
Khách lại bất vấn nhân gian sự                      Khách vào chẳng hỏi chuyện nhân thế
Cộng ỷ lan can khan thủy vi                               Cùng tựa lan can nhìn núi mây
               ( Trần Nhân Tông)
19. ĐĂNG BẢO ĐÀI SƠN   
Địa tịch đài du cổ                                                         Đất vắng đài thêm cổ
Thời lai xuân vị thâm                                                  Ngày qua, xuân chửa nồng
Vân sơn tương viễn cận                                              Gần xa, mây núi ngất
Hoa kính bán tình âm                                                 Nắng rợp ngõ hoa hồng
Vạn sự thủy lưu thủy                                                   Muôn việc nước trôi nước
Bách niên tam ngữ tâm                                               Trăm năm long như long
Ỷ lan hoành ngọc địch                                                 Tựa hiên, nâng sáo ngọc
Minh nguyệt mãn hung khâm                                   Đầy nhựa ánh trăng trong
          (Trần Nhân Tông)
20. NGƯ NHÀN
Vạn lý thanh giang vạn lý thiên                            Vạn dặm sông xanh , trời vạn dặm
Nhất thôn tang giá nhất thôn yên                   Từng miền dâu ruối, khói quanh miền
Ngư ông thụy trước vô nhân hoán                      Ông chài ngon giấc không ai gọi
Quá ngọ tỉnh lai tuyết mãn thuyền                 Tỉnh dậy sau trưa, tuyết ngậm thuyền
                        ( Không Lộ)
21. HOA ĐIỆP
Xuân lai hoa điệp thiện tri thì               Xuân sang hao bướm khéo quen thì
Hoa điệp ưng tu công ứng kỳ                Bướm liệng hoa cười vẫn đúng kỳ
Hoa điệp bản lai giai thị huyễn             Nên biết bướm hoa đều huyễn ảo
Mạc tu hoa điệp hướng tâm trì            Thấy hoa, mặc bướm, để lòng chi!
                      ( Giác Hải)

22. SẮC THÂN DỮ DIỆU THỂ
Địa thủy hỏa phong thức                                            Đất nước lửa gió thức
Nguyên lai nhất thiết không                                      Hết thảy vốn đều “không”
Như vân tụ tán                                                              Mây tụ rồi tan đấy
 Phật phật vô cùng                                                       Lòng phật sáng vô cùng
                     ( Đạo Huệ)
23. PHỎNG TĂNG ĐIỀN ĐẠI SỰ
Bất yếu chu môn , bất yếu lâm                                  Nào phải rừng xanh hay cửa tía
Đáo đầu hà xứ an tâm                                                 Cuối cùng đâu chẳn chốn yênlòng
Nhân gian tận kiến thiên sơn hiểu                       Người đời chỉ thấy nghìn non sóng
Thùy thính cô vân đề xứ thâm?                          Tiếng vượn rừng sâu ai biết không
           ( Tuệ Trung)
24. NGẪU TÁC
Đường trung đoan tọa tịch vô nghiên                      Giữa nhà không nói, chỉ ngồi yên
Nhàn khán côn Luân nhất lũ yên                              Nhàn ngắm côn luân sợi khói lên
Tự thị quyện thời tâm tự thức                                   Lúc mệt mỏi rồi tâm tự tắt
Bất quan nhiếp niệm bất quan thiền                        Cần chi niêm phật với cầu thiền
                  ( Tuệ Trung)
25. ĐỀ ĐỘNG HUYỀN THIÊN
 Mây che mờ mịt Huyền thiên động
Khói tỏa long lanh điện ngọc hoàng
Tiếng kê câu kinh sao vắng vẻ
Chim bay tan tác vụng ngàn hoa
                              ( Trần Thánh Tông)
26. CUNG VIÊN XUÂN NHẬT ỨC CỰU
“ Cửa ngõ lờ mờ dấu bụi rêu
Chìm chìm ngày bạc vẻ đìu hiu
Đầy vườn rực rỡ hồng chen tía
Hoa khóe vì ai vẫn nở nhiều”
                 ( Trần Thánh Tông)
27. VẬN NƯỚC
Bời bời vận nước quấn mây                                           Kiểu đất long xà chọn được nơi
Trời Nam mở lượng đó đây thái bình             Tình quê lai láng chẳng hề vơi
Thiền tâm thấm tận triều đình                       Có khi xông thẳng đầu non vắng
Thi nhân gian dứt đao binh đời đời                              Một tiếng kêu vang lạnh cả trời
                  ( Mãn giác thiền Sư)
28. NHẬT NGUYỆT I
"Đản tri kim nhật nguyệt
Thùy thức cựu xuân thu".
(Sống ngày nay biết ngày nay
Còn xuân thu trước ai hay làm gì).
 29. XUÂN MUỘN
Tuổi trẻ sao từng hiểu sắc không
Cả xuân hoa nở ngất ngây lòng
Đến nay đành rõ mặt xuân ấy
Nệm cỏ giường thiền ngắm rụng hồng
                 (Trần Nhân Tông )
30. CƯ TRẦN LẠC ĐẠO PHÚ
Sạch giới lòng, dồi giới tướng
Nội ngoại nên Bồ Tát trang nghiêm
Ngay thờ Chúa, thảo thờ cha
Đi đỗ mới trượng phu trung hiếu”
                   ( Hội thứ sáu)
31. NHÂM DẦN LỤC NGUYỆT TÁC
Niên lai hạ hạn hựu thu lâm,                                 Năm nay hạ hạn lại thu mưa,
Hoà cảo miêu thương hại chuyển thâm.             Đau nỗi mùa màng, những thiệt thua.
Tam vạn quyển thư vô dụng xứ,              Ba vạn sách đầy đành xếp xó,
Bạch đầu không phụ ái dân tâm.                         Yêu dân còn nợ, mái đầu phơ.    
32. ĐỪNG ĐI THEO BƯỚC NHƯ LAI
Còn ham thì hãy làm thinh
Trải vô sinh luận vô sinh kiếp người
Làm trai chí cả tung trời
Đừng lao theo vết chân thời Như Lai
33.TỨC CẢNH NGÀY XUÂN
Thêu gấm thưa tay dáng mỹ nhân                         ( Nhị bát giai nhân thích tú trì
Líu lo oanh hót, khóm hoa gần                                 Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly
Đáng thương vô hạn, thương xuân ý                        Khả liên vô hạn thương xuân ý
Chỉ tại dừng kim, chẳng mở lời                                 Tận tại đình châm bất ngữ thì.)
  ( Huyền Quang, tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử , đời Trần)
34. MẠN HỨNG Ở SƠN PHÒNG
Thị phi niệm trục triêu hoa lạc             Niềm thị phi rụng theo hoa buổi sớm        Danh lợi tâm tùy dạ vũ hàn                            Lòng danh lợi lạnh theo trận mưa đêm
Hoa tận vũ tình sơn tịch tịch               Hoa rụng hết, mưa đã tạnh, núi non tịch mịch Nhất thanh đề điểu hạ xuân tàn.              Một tiếng chim kêu lại cảnh xuân tàn.
35. LẠNG CHÂU VÃN CẢNH
Cổ tự thê lương thu ái ngoại                     Ngôi chùa cổ lạnh lẽo sau lớp khói mùa thu
Ngư thuyền tiêu sắt mộ chung sơ         Thuyền câu hiu quạnh chuông chùa bắt đầu
Thuỷ tinh sơn tĩnh bạch âu quá             Nước trong núi lặng, chim âu trắng bay qua
Phong định vân nhàn hồng thụ sơ.        Gió im mây nhởn nhơ, cây lơ thơ lá đỏ.
36.THIÊN TRƯỜNG VÃN VỌNG
Thôn hậu thôn tiền đạm tự yên.                 Thôn trước thôn sau mờ mờ như khói phủ
Bán vô bán hữu tịch dương biên        Cảnh vật trong bóng chiều nửa có nửa không
Mục đồng địch lý quy ngưu tận             Mục đồng cất tiếng sáo lùa trâu về
Bạch lộ song song phi hạ điền.                 Cò trắng từng đôi là là xuống đồng.
37. THỊ CHƯ THIỀN LÃO THAM VẤN THIỀN CHỈ
Bát nhã chân vô tông                                    Bát nhã chả thuộc tông nào
Nhân không ngã diệc không                        Lối người không lối ta vào cũng không
Quá, hiện, vị lai Phật                                     Phật thời quá, hiện, mai, đồng
Pháp tính bản tương đồng                          Bao la một trái tim hồng cổ kim
                          ( Lý Thái Tông)
38. THÂN TÂM
Giác liễu thân tâm bản ngưng tịch               Thân và tâm vốn lặng không
Thần thông biến hoá hiện chư tướng               Mà sao biến hoá thần thông lạ kỳ
Hữu vi, vô vi tùng thử xuất                            Sinh vô vi lẫn hữu vi
Hà sa thế giới bất khả lượng                             Vô vàn thế giới lấy gì đếm đong
Tuy nhiên biến mãn hư không giới                  Tuy đầy khắp cõi hư không
Nhất nhất quán lại một hình trạng                  Xem ra chẳng thấy hình dong thế nào
Thiên cổ, vạn cổ nan tỷ huống           Muôn đời so sánh được sao
Giới giới, xứ xứ thường lãng lãng.                 Nơi nơi chốn chốn sáng bao nhiêu trời
                    (Thiền Sư  CỨU CHỈ )
39. THỊ TỊCH 
Diệu tính hư vô bất khả phan,              Rỗng không diệu tính khó vời
Hư vô tâm ngộ đắc hà nan                              Khi lòng rỗng mới hiểu đời rỗng không
Ngọc phần sơn thượng sắc thường nhuận       Ngọc thiêu trên núi càng trong
Liên phát lô trung thấp vị can.                         Hoa sen giữa lửa sắc hồng vẫn tươi
                          ( Thiền Sư  Ngộ Ấn)
40. THỊ TỊCH KỆ
 Sinh lão bệnh tử                                  Sinh, già, bệnh, chết… thế thôi
Tự cổ thường nhiên                                       Xưa nay vẫn vậy lẽ đời tự nhiên
Dục cầu xuất ly                                            Cầu cho siêu thoát về tiên
Giải phược thiêm triền                               Càng cầu càng trói buộc thêm phận người
Mê chi cầu Phật                                          Vì lầm cầu Phật … thế thôi
Hoặc chi cầu Thiền                                      Cầu Thiền bởi trót mê lời u mê
Thiền Phật bất cầu                                         Cầu Thiền cầu Phật mà chi
Đỗ khẩu vô nghiên (ngôn)                            Ngồi im chả nói năng gì là hơn
                ( Ni sư Diệu Nhân)
 44. HỮU KHÔNG
Tạc hữu trần sa hữu                                           Có thì có tự mảy may
Vi không nhất thiết không                              Không thì cả thế gian này cũng không
Hữu, không như thuỷ nguyệt                            Kìa xem bóng nguyệt lòng sông
Vật trước hữu không không                            Ai hay không có, có không là gì? .   
                 ( Thiền Sư Từ Lộ)
45. NGÔN HOÀI
Trạch đắc long xà địa khả cư                           Đất long xà chọn được đây
Dã tình chung nhật lạc vô dư                            Tình vui thôn dã suốt ngày miên man
Hữu thời trực thướng cô phong đỉnh   Đôi khi thượng đỉnh núi hoang
Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư.         Buông dài một tiếng hú vang lạnh trời
                 ( Thiền Sư Không Lộ )
46. Lao sinh hưu vấn sắc kiêm không             Hoài công hỏi sắc với không
Học đạo vô qua phỏng tổ tông             Chi bằng hỏi tổ hỏi tông đạo nhà
Thiên ngoại mịch tâm nan địch thể                 Tìm tâm đâu ở ngoài ta
Nhân gian thực quế khởi thành tùng   Quế trồng dưới ruộng thật là phí công
Càn khôn tận thị mao đầu thượng                   Càn khôn treo ngọn sợi lông
Nhật nguyệt bao hàm giới tử trung                 Chứa trong hạt cải mênh mông đất trời
Đại dụng hiện tiền quyền tại thủ                     Lớn lao một nắm tay thôi
Thuỳ tri phàm thánh dữ tây đông.                   Đông, tây, phàm, thánh xa xôi sá gì
(Tăng Thống KHÁNH HỶ -  Đáp Pháp Dung Sắc Không Phàm Thánh Chi Vấn)
47. Ngọc lý bí thanh diễn diệu âm                    Thầm nghe tiếng ngọc cất lên
Cá trung mãn mục lộ thiền tâm                       Rõ ràng trong ngọc lẽ thiền hiện ra
Hà sa cảnh thị Bồ Đề đạo                                  Toàn là cảnh Phật quanh ta
Nghĩ hướng Bồ Đề cách vạn tầm                    Nhọc công tìm kiếm lại xa vô cùng
                      (Kiều Trí huyền - Đáp Từ Đạo Hành Chân Tâm Chi Vấn)
48. Ly tịch phương ngôn tịch diệt khứ         Còn ham thì hãy làm thinh
Sinh vô sinh hậu thuyết vô sinh                        Trải vô sinh luận vô sinh kiếp người        
Nam nhi tự hữu xung thiên chí                         Làm trai chí cả tung trời
Hữu hương Như Lai hành xứ hành.               Đừng lao theo vết chân thời Như Lai
                      (Thiền Sư Quảng Nghiêm - Hữu Hướng Như Lai)
49. Tùng phong thuỷ nguyệt minh                      Gió cành tùng trăng đầy sông
Vô ảnh diệc vô hình                                        Như không có bóng như không có hình
Sắc thân giá cá thị                                               Sắc thân như thể duyên sinh
Không không tầm hưởng thanh.                   Như tìm tiếng vọng vô thanh giữa trời
          ( Thiền sư minh trí - Tầm Hưởng)
50.  Tại thế vi nhân thân                             Tấm thân chìm nổi trần ai
Tâm vi Như Lai tạng                                Tâm là kho báu Như Lai giữa đời
Chiếu diệu thả vô phương                             Ánh tâm toả sáng nơi nơi
Tầm chi cánh tuyệt khoáng.                       Đi tìm tâm chỉ xa khơi mịt mờ
                    (Thiền Sư Thường Chiếu – Tâm)
51. Phong đả tùng quan nguyệt chiếu đình                Gió sân trăng gõ cành tùng
Tâm kỳ phong cảnh cộng thê thanh                Lòng theo cảnh sáng trong cùng cỏ cây
Cá trung tư vị vô nhân thức                              Bao nhiêu thú vị ai hay
Phó dữ sơn tăng lạc đáo minh                           Sư trong núi cũng vui vầy sáng đêm
(Trần Thái Tông - Ký Thanh Phong Am Tăng Đức Sơn)
  52. Sơ cấu cùng thu thuỷ                      Nước thu in bóng núi gầy
Sàm nham lạc chiếu trung                     Nước thu in bóng núi gầy
Ngang đầu khan bất tận                        Đỉnh cao chót vót gió lay ánh tà
Lai lộ hựu trùng trùng.              Ngước nhìn mây núi bao la
            (Pháp Loa - Nhập Tục Luyến Thanh Sơn)
53. Gió sân trăng gõ cành tùng
Lòng theo cảnh sáng trong cùng cỏ cây
Bao nhiêu thú vị ai hay
Sư trong núi cũng vui vầy sáng đêm
               (Gửi Nhà Sư Đức Sơn Am Thanh Phong)
54. Tứ sơn liễu bích vạn thanh tùng
Bích liễu đô vô, vạn vật không
Hỉ đắc lư nhi tam cước tại
Mịch kỳ đả sấn thướng cao phong
(Trần Thái Tông – Tứ sơn kệ)
55.HÓA VẬN
Chân thân thành vạn tượng         Chân thân biến hóa thành muôn vàn hiện tượng
Vạn tượng tức chân thân                Muôn vàn hiện tượng cũng là chân thân   ư
Nguyệt điện minh đan quế           Như cung trăng làm cho cây quế đỏ tươi tốt
Đan quế tại nhất luân                    Nhưng cây quế vẫn ở giữa cung trăng                                         (      Nguyễn Y Sơn)
56.ĐỊA LÔ TỨC SỰ
Ổi dư cốt đột tuyệt phần hương                   Củi đã tàn cũng chẳng thắp hương
Khẩu đáp sơn đồng vấn đoản chương     Miệng trả lời chú bé con trong núi hỏi về Thủ bả suy thương hòa thái thác                     những chương sách ngắn                                           
 Đồ giao nhân tiếu lão tăng mang             Tay cầm ống thổi, tay nhặt mo nang
                                                          Luống để người ta cười ông sư già này bận bịu                                  
                            ( Huyền Quang)
57.PHỔ THUYẾT HƯỚNG THƯỢNG NHẤT LỘ
Xứ xứ lục dương kham hệ mã              Nơi nơi dương liễu xanh có thể buộc ngựa
Gia gia hữu lộ đáo Trường An            Nhà nhà đều có con đường đi đến Trường An
Hồi trình nguyệt hạ nhân hi đáo            Đường về với bóng trăng ít người đến
Nhất đạo thiềm quang đại địa hà           Một vệt ánh sáng trăng, cả mặt đất lạnh lẽo
                            ( Trần Thái Tông)
58.THỦ NÊ NGƯU
Nhất thân độc thủ nhất nê                    Một mình  riêng giữ con trâu đất
Đằng tị khiên lai vị khẳng hưu              Xỏ mũi dắt về chưa từng chịu nghỉ
Tương đáo Tào Khê đô phóng hạ         Đem đến Tào Khê thì thả ra
Mang mang thủy cấp đả viên cầu          Mênh mông nước chảy cuốn quả bầu tròn
                           ( Tuệ Trung)
59. SINH LÃO BỆNH TỬ ( Diệu Nhân)
Mê chi câu Phật                                      Mê muội cầu Phật
  Hoặc chi câu thiền                                  Nhầm lẫn cầu thiền
Thiền phật bất cầu                                  Thiền phật chẳng cầu
Đổ khẩu vô nghiên                                  Mỉm miệng lặng yên
60.KÝ PHỔ
Dã bất tạo ác                                          Cũng chẳng gây ác
Dã bất tu thiện                                    Cũng chẳng làm lành
Thụy lại đả miên                                 Buồn ngủ thì ngủ
Cơ lai khiết phạn                                Đói bụng thì ăn
Tòng thu nhiễu nhiễu                        Tùy nó nhiễu nhương
Nhậm nhĩ nhân phân                           Mặc bay bề bộn
Nghiên lai y cựu                                  Xưa nay vẫn vậy
Thái vũ chủ nhân                                Là chủ càn khôn
   ( Tuệ Tôn Giả)
61. ĐỘC PHẬT SỰ ĐẠI MINH LỤC HỮU CẢM
Tứ thập niên dư nhất phiến thân     Hơn bốn mươi năm luyện thành một tấm lòng
Lao quan khiêu xuất vạn trình quynh  Đã nhảy ra khỏi hàng vạn tàng cửa tù ngục
Động như không cốc phong xao hưởng Đông thì như tiếng gió vang trong hang trống
Tỉnh nhược hàn đàm nguyệt lâu minh     Tỉnh thì tựa ánh trăng lọt xuống đầm lạnh
Cú lý ngũ huyền thân thấu đắc          Tự mình đã thấu được nghĩa lí của ngũ huyền
Lộ đầu thập tự nhậm tung hoành          Mặc sức tung hoành trên con đường bốn ng

Hữu nhân vấn ngã hà tiêu tức                    Có người hỏi ta sinh diệt là thế nào

Vân tại thanh thiên thủy tại bình               Như mây trời xanh và nước trong bình.


THƠ HAI CƯ
1- Trên cành khô                                       2- Ðất khách mười mùa sương
    quạ đậu                                                         về thăm quê nghoảnh lại
    chiều thu                                                     Ê-đô là cố hương
                           (Matsuo Basho)
3- Mưa xuân lất phất rơi                             4- Vượn hú não nề
Vừa đi vừa thủ thỉ                                         Hay trẻ bị bỏ rơi than khóc ?
Ô và áo tơi(Yosa Buson)                                 gió mùa thu tái tê
                        (Matsuo Basho)
5. Mưa đông giăng đầy trời                      6- Mặt trời đỏ cuối hè
và “Người lữ khách”                                  vô tâm tỏa ánh nắng
 sẽ là tên tôi ( Matsuo Basho)                    gió heo may đã về
                                       (Matsuo Basho)
7. Mùa xuân qua đi                          8. Lều bán cá đông về
   Sao cứ nhớ mãi                                hàm răng cá hồng muối
    người cũ ở Ô-mi                                cũng lạnh tê
                                     (Matsuo Basho)                                     
9- Ðặt chân vào vách                                   10 - Mùa thu đang tới gần
gởi lòng mình trở lại                                     hơi mùa thu lành lạnh
phòng rộng vài bước chân                        lan vào giấc ngủ trưa
                                     (Matsuo Basho)                                               
11- Mùa thu năm nay                                12- Con đường tôi đi
sao mình già nhanh thế                             không còn ai điếu nữa
cánh chim khuất trong mây                      chiều tàn mùa thu
                                      (Matsuo Basho)                                           
13- Rì rào rì rào                                        14- Hoa mẫu đơn rã rời
tiếng hoa dã quỳ rụng                               không rụng ào ạt
hay tiếng thác trên cao                             từng hai ba cánh thôi
(Matsuo Basho)                                                  (Yosa Buson)
15- Từ đám mây hoa                         16- Ôi! Hoa triêu nhan
 tiếng chuông vọng lại                       Tay quấn vào gầu nước
chùa U-ê-nô hay A-sa-ku-sa?             Đành sang giếng nhà bên
                (Matsuo Basho)                           (Kagano Chiyojo)
17- Ở cố đô Nại Lương                   18- Bên vệ đường
hoa cúc và tượng Phật cổ                hoa tầm xuân nở
ngạt ngào hương                              như đường quê hương
               (Matsuo Basho)                                     (Yosa Buson)
19- Bên vệ đường                       20- Ðêm đen
bìm bìm hoa tím                           hoa mơ nở trắng
ngựa ăn mất!                               bình minh lên
   (Matsuo Basho)                              (Yosa Buson)
21- Chung một mái trọ                  22- Tuyết tan rồi
những du nữ ngủ                            tròn xoe láng bóng
trăng và hoa thu                            ông trăng trên trời
    (Matsuo Basho)                             (Kagano Chiyojo)
23- Trăng mùa hè                        24- Dưới ánh trăng kìa
 chiếu lên sóng không bụi          đêm vẫn còn bán nước
dòng Sông Trong                       phố Ni-hôn-ba-shi
     (Matsuo Basho)                                 (Kobayashi Issa)
25- Biển hoang sơ                        26- Sương mù bao phủ
sông ngân vắt ngang trời             Fuji chìm khuất rồi
tuôn xuống đảo Sa-đô                  núi hiện hình trong tôi
                               (Matsuo Basho)                           
27- Trên sườn núi bất ngờ           28- Lang thang đồng nội
mặt trời mộc rực rỡ                     để cho mưa gió
trong hương hoa mơ                   thấm vào hồn tôi
                            (Matsuo Basho)                             
29- Băng qua cánh đồng chiều         30- Mùa xuân lên đường
ghìm cương quay đầu ngựa              mắt cá đẫm lệ
nghe tiếng quyên kêu                       chim chóc khóc thương
                             (Matsuo Basho)
31- Trên chuông chùa                       32- Chim tử quy kêu
một cánh bướn nhỏ                          cuộc đời phiền muộn
ngủ im lìm                                      tan vào cô liêu
        (Yosa Buson)                                       (Matsuo Basho)
33- Ðêm trăng hè                   34- Hơi nóng bốc không trung
tiếng chim đỗ vũ                       Loài sâu lạ
lọt vào răng tre                      Bay ra trắng đồng
        (Matsuo Basho)                           (Yosa Buson)
35-Tránh ra đi, tránh ra            36- Chú ếch đồng
Chú sẻ nhỏ                             Ngắm nhìn đỉnh núi
Vó ngựa sẽ phóng qua            Dáng điệu thung dung
                        (Kobayashi Issa)                     
37- Ðừng đánh, dừng đi thôi!      38 - Chim đỗ quyên hót
Chú ruồi đang xoay tay rối rít       ở Kinh đô
Và xoay chân như người              mà nhớ Kinh đô
        (Kobayashi Issa)                           (Matsuo Basho)
39 - Tiếng chim oanh                   40 - Biển hoàng hôn
từ bụi tre lạnh giá                          vang lên tiếng vịt
đưa đến hàng liễu xanh                    trắng mờ
                           (Matsuo Basho)                          
41-Ta bà một nỗi đau                      42- Những chiếc lá rơi
 cho dù mùa xuân đó                       dường như trăm tuổi
đang nở những hoa đào                   giữa ngôi vườn chùa
        (Kobayashi Issa)                     (Matsuo Basho)
43 -Xem kìa bé ơi                          44 -Chống gậy đưa chân
hãy chạy nhanh đến                         những gia đình bạc tóc
mưa đá đang rơi                              đi viếng mộ người thân
                               (Matsuo Basho)                            
45- Kêu chi nhạn ơi                     46- Nửa đêm thăm thẳm
đi đâu cũng thế                           dòng sông Ngân hà
cõi phù thế thôi                            rời đổi chỗ nằm
(Kobayashi Issa)                             (Ranretsu)
47- Nằm bệnh giữa cuộc lãng du         48-  Năm dặm mỗi ngày
mộng hồn còn phiêu bạt                     ta đi tìm em đây
những cánh đồng hoang vu               hoa đào yêu dấu ơi
                                (Matsuo Basho)                                 
49-  Rừng trúc mênh mông               50- Mùa thu ở Kiô
tiếng chim cu hót                              người tiễn đưa ta
trong ánh trăng nghiêng                    ta tiễn đưa người
                                    (Matsuo Basho)                           
51- Ðất khách mười mùa sương      52- Hoa xuân nở tràn
Về thăm quê ngoảnh lại              Bên cầu du nữ
Êđo là cố hương                           Mua sắm đai lưng
         (Matsuo Basho)                        (Yosa Buson)
53 - Gần xa đâu đây                    54- Ao cũ
Nghe tiếng thác chảy                  Con ếch nhảy vào
Lá non tràn đày                        Vang tiếng nước xao
   (Yosa Buson)                       (Matsuo Basho)
55-Trăng rụng rồi                            56-Cây chuối trong gió thu
bốn góc bàn quen thuộc              Tiếng mưa rơi tí tách vào chậu
còn lại mà thôi                              Ta nghe tiếng đêm
                          (Matsuo Basho)         
57- Từ bốn phương trời             58- Bên dòng Sumida
hoa anh đào rụng xuống            Chú chuột kia uống nước
gợn sóng hồ Bi-oa                                                                    Mưa mùa xuân pha         
               (Matsuo Basho)                                                    (Kobayashi Issa)
59 -Ôi chim cu                        60-Trăng thu
Bay lượn và ca hát                    Suốt đêm tôi dạo
Bận rộn xiết bao                      Loanh quanh bên hồ